ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΥΚΟΣ (Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη)

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΥΚΟΣ

Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

«Σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον ανταλλάσεις ιδέες, πολιτισμό, υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς, αλλά διαφορετικές αφετηρίες. Θα το έλεγα με πιο απλά λόγια, όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για όλους: φεύγει ένας εγγενής «επαρχιωτισμός» και γίνεσαι πολίτης του κόσμου σε ό,τι αφορά τις ιδέες  και τα οράματά σου».

Είναι από τους πλέον καταξιωμένους συνθέτες με ειδίκευση στον τομέα της όπερας. Έχει εκπροσωπήσει επανειλημμένως τη χώρα μας λαμβάνοντας βραβείο για τη διεθνή προβολή της. Έργα του έχουν  παρουσιαστεί,  από διεθνώς καταξιωμένες  ορχήστρες  στις σημαντικότερες αίθουσες συναυλιών ανά τον κόσμο. Ο Συνθέτης και Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, Περικλής Κούκος, μιλάει ελάχιστα για τον ίδιο και το διεθνούς απήχησης έργο του. Μαθητής των αείμνηστων Δημήτρη Δραγατάκη και Γ.Α. Παπαϊωάννου, διακεκριμένος απόφοιτος της  Μουσικής Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου (όπου έλαβε το ανώτατο δίπλωμα σύνθεσης (Dip. R.A.M.) με  το υψηλότερο βραβείο), σκέφτεται ως «πολίτης του κόσμου». Στη συζήτησή μας αντανακλάται η  διεθνής του εμπειρία, η οποία απεδείχθη πολύτιμη σε κάθε πτυχή της δραστηριότητάς του: ως συνθέτη,  ως δασκάλου, αλλά κυρίως όταν «ηγήθηκε» θεσμών «αφήνοντας εποχή» ως Aντιπρόεδρος της Ε.Ε.Μ., ως Kαλλιτεχνικός Διευθυντής  της Ε.Λ.Σ. και του «Ελληνικού Φεστιβάλ», καθώς  και σε άλλες θέσεις ευθύνης που ανέλαβε κατά καιρούς.  
Συναντηθήκαμε  στο γραφείο του, στο Εθνικό Ωδείο. Δεν εντυπωσιάστηκα μόνο από τη σεμνότητά του, αλλά  από το γεγονός ότι   ήταν διαρκώς «παρόντες» στη συζήτησή μας  μαθητές του, όπως οι: Κωνσταντίνος Καρύδης, Βασίλης Χριστόπουλος, Θανάσης Αποστολόπουλος  Χρήστος Παπαγεωργίου,  Νίκος Ξανθούλης,  Γιάννης  Δροσίτης,  Κώστας Φλεριανός, Άλκης Παπαδόπουλος, Νίκος Λαάρης,  Μαρία Μακράκη, Γιάννης Σαμπροβαλάκης  και τόσοι άλλοι. «Θα ήθελα κάποια στιγμή να τους ονοματίσω όλους, γιατί αξίζει τον κόπο» αναφέρει συγκινημένος. Η αγωνία και η ευαισθησία του ως δασκάλου, δεν αναγράφεται σε κανένα βιογραφικό. Αποδεικνύεται  εκ του αποτελέσματος.

«Είμαστε  σε μια χώρα όπου η μουσική εκπαίδευση δεν εντάσσεται  σε καμία εκπαιδευτική βαθμίδα! Δεν έχουμε ιδρύσει Μουσικές Ακαδημίες (…) Έχουμε άξιους ανθρώπους να δουλέψουν και να διαμορφώσουν μια μουσική εκπαίδευση που να έχει όλα τα standards του διεθνούς επιπέδου»

Opera "Manuel Salinas" composer Pericles Koukos.
The tenor Zachos Terzakis sings the aria "ESY" (="You")

Τ.Β. Έχετε εξαιρετικές σπουδές:  πιάνου (στο Εθνικό Ωδείο με τον Τώνη Γεωργίου και στη συνέχεια  στη Βιέννη με τον Walter Panhofer),  σύνθεσης  (με τους αείμνηστους  Δημήτρη Δραγατάκη και  Γ. Α. Παπαϊωάννου, στη μνήμη του οποίου αφιερώσατε και το έργο «in memoriam») ενώ  αποφοιτήσατε με την υψηλότερη διάκριση από τη Μουσική Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου όπου κάνατε ως υπότροφος μεταπτυχιακές σπουδές σύνθεσης και διεύθυνσης ορχήστρας. 
Οι εξαιρετικές  σπουδές σας, πόσο νομίζετε ότι σας άλλαξαν ως συνθέτη, ως δάσκαλο, αλλά και ως άνθρωπο;

Π.Κ. Σίγουρα το να κάνεις σημαντικές σπουδές τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, σου δίνει πρώτα απ΄όλα τη δυνατότητα να «καταγράψεις» τις δυνάμεις σου. Να συναγωνιστείς και ανταγωνιστείς με μια κριτική σκέψη και διάθεση  άλλους ταλαντούχους ανθρώπους και να μετρήσεις τελικά το τι μπορείς να κάνεις με τη μουσική. Ιδιαίτερα θα ξεχωρίσω τις σπουδές που κάνει κάποιος στο εξωτερικό. Χρειάζεται κανείς να ακούσει και να δει πώς δουλεύουνε, κάτι το οποίο θα του δώσει αυτοπεποίθηση, εάν αξίζει, ή θα τον κάνει να γίνει πιο «πεισματάρης», ώστε να κατακτήσει περισσότερα, να μπορέσει να ανεβάσει το επίπεδό του σε μια διεθνή στάθμη και να μπορεί να ανταποκριθεί σε διεθνείς προδιαγραφές.
Γι΄αυτό και συστήνω σε νέους ανθρώπους  (εάν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα ή μια υποτροφία) να κάνουν ένα Master ή ένα Διδακτορικό στο εξωτερικό. Όχι ότι θα γίνουν τόσο καλύτεροι μουσικοί. Όμως σίγουρα θα «εισπράξουν» πάρα πολλά, όπως το να ακούσουν και να δουν νέους μουσικούς από πολλές χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας… Η Βασιλική  Ακαδημία είναι ένα πολυεθνικό σχολείο. Γενικά οι μεγάλες Ακαδημίες εμπεριέχουν μια πολυπολιτισμικότητα όσον αφορά τη συμμετοχή ταλαντούχων ανθρώπων. Θυμάμαι έναν καταπληκτικό συνθέτη (φίλο μου) από τη Νιγηρία,  βραβευμένο και αυτόν, άλλον συμφοιτητή μου  από την Κορέα, από τη Νορβηγία…Οι λιγότεροι πάντως στην Αγγλία ήταν οι  Άγγλοι! Το ίδιο και στη Βιέννη που σπούδασα πιάνο. Σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον ανταλλάσεις ιδέες, πολιτισμό, υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς, αλλά διαφορετικές αφετηρίες. Θα το έλεγα με πιο απλά λόγια, όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για όλους: φεύγει ένας εγγενής «επαρχιωτισμός» και γίνεσαι πολίτης του κόσμου σε ό,τι αφορά τις ιδέες  και τα οράματά σου.

Conroy and his Copies - Farewell / Αποχαιρετισμός

Τ.Β. Αρκετοί από τους διακεκριμένους Συνθέτες, Αρχιμουσικούς και Σολίστ υπήρξαν μαθητές σας. Τι κυρίως νομίζετε ότι σας έχει διδάξει η εμπειρία σας  ως Καθηγητή σύνθεσης;

Π.Κ.  Είχα τη χαρά, για πολύ καιρό να ανταλλάσουμε απόψεις με τους μαθητές μου σε μια διδασκαλία που έχει το χαρακτήρα περισσότερο ενός «Αναγεννησιακού Εργαστηρίου», παρά επιβολή  γνώσεων και   απόψεων, όπου ο Δάσκαλος αναπτύσσει τις προσωπικότητες των μαθητών,  επιβλέπει,  οδηγεί  και αφήνει το ταλέντο να «ανθίσει».
Η εμπειρία μου καταρχάς με έχει διδάξει το ότι ο κάθε σπουδαστής, ειδικά όταν σπουδάζει μια τέχνη, έχει τη δική του προσωπικότητα και αυτή πρέπει να αναπτύξεις και όχι να προσπαθήσεις να προσαρμόσεις την προσωπικότητά του στη δική σου. Ο Δάσκαλος είναι εκείνος που πρέπει να προσαρμόζεται στην προσωπικότητα των μαθητών του,  να ανακαλύπτει τα θετικά της,  να τα αναπτύσσει και να μειώνει όσο γίνεται τα προβληματάκια που μπορεί να υπάρχουν. Το δεύτερο που με έχει διδάξει, είναι ότι το πραγματικό ταλέντο δεν χάνεται. Θέλω να πιστεύω ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που όπου διαβλέπουν πραγματικό ταλέντο το αναγνωρίζουν, το υποστηρίζουν και το αναδεικνύουν. Εντάξει μπορεί να  υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις, αλλά πιστεύω ότι σπουδαστές με ταλέντο δεν θα πάνε χαμένοι. Μπορεί να μην κάνουν ό,τι θα περίμεναν οι ίδιοι, ή ό,τι πραγματικά αξίζουν, αλλά θα «κερδίσουν» αρκετά. Δεν πιστεύω στην έννοια του «παραγνωρισμένου» ταλέντου.

P.Koukos - Χορικά/ "Chorika" for piano, violin and string orchestra (2006)

Τ.Β. Τι γνώμη έχετε για τη μουσική εκπαίδευση όπως υφίσταται στη χώρα μας;

Π.Κ. Η μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα, η οποία υπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο από τους μουσικούς, εκπαιδευτικούς (ανθρώπους που πέρα από την τέχνη τους αναλώνονται και στη διδασκαλία), δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής από την Πολιτεία. Είμαστε  σε μια χώρα όπου η μουσική εκπαίδευση δεν εντάσσεται  σε καμία εκπαιδευτική βαθμίδα! Θυμάμαι είχαμε φτιάξει ένα νομοσχέδιο μια ομάδα μουσικών, όπου προσπαθούσαμε με εντολή της Πολιτείας να διαβαθμίσουμε τις μουσικές σπουδές. Όμως παρότι ψηφίστηκε στη Βουλή, δεν βγήκαν τα Προεδρικά Διατάγματα και έτσι πήγε χαμένη όλη η προσπάθεια. Επίσης δεν θέλω να αδικήσω τα Πανεπιστήμια που γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια, αλλά δεν έχουμε ιδρύσει μουσικές Ακαδημίες παρότι τα διπλώματα των ωδείων αναγνωρίζονται στο εξωτερικό και μπορείς να σπουδάσεις σε ανώτατες Σχολές μόνο με την ποιότητα  των σπουδών σου.  Έχουμε άξιους ανθρώπους να δουλέψουν και να διαμορφώσουν μια μουσική εκπαίδευση που να έχει όλα τα standards του διεθνούς επιπέδου. Φυσικά οι όποιες αλλαγές πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο της Ελληνικής πραγματικότητας. Πρέπει να βρούμε λύσεις.

Τ.Β. Πώς αντιμετωπίζετε την "πρωτοπορία" του 20ου αιώνα και πως  βλέπετε  να εξελίσσεται η δημιουργία των συνθετών σύγχρονης μουσικής;

Π.Κ. Τι σημαίνει πρωτοπορία… είναι ένα μεγάλο θέμα. Την πρωτοπορία την αντιμετωπίζω πάντα με πολύ ενδιαφέρον, με πολλή περιέργεια, με κριτική σκέψη - όχι με την έννοια να την κριτικάρεις, αλλά να την αξιολογήσεις και να αποκομίσεις πολλά θετικά. Πιστεύω ότι ο κάθε δημιουργός πρέπει να συνθέτει μια σειρά από στοιχεία που εισπράττει από την πρωτοπορία και να τα προσαρμόζει στη δική του φύση και στον δικό του  τρόπο που θέλει να γράψει μουσική.

T.B. Noμίζετε ότι έχει επιτευχθεί ένα κάποιο «άνοιγμα στην κοινωνία» ή τα έργα σύγχρονης μουσικής εξακολουθούν να αφορούν ένα πολύ περιορισμένο και ως επί το πλείστον «ειδικό» κοινό;

Π.Κ. Εάν το συγκρίνω με το παρελθόν, σίγουρα έχει γίνει ένα «άνοιγμα» και έχει έρθει πολύς κόσμος, πολύ περισσότερος  απ΄ότι ήταν πριν 30 χρόνια όταν ξεκινούσα. Τότε πραγματικά ήταν πολύ μικρό το κοινό για να παρακολουθήσει τις συναυλίες σύγχρονης μουσικής. Παρόλα αυτά νομίζω ότι με καλή οργάνωση,  με ανθρώπους που αγαπάνε αυτή τη δουλειά, παίρνει βελτίωση το «άνοιγμα» σε μεγαλύτερο κοινό. Αν η μουσική είναι αληθινή, «μιλάει» στον κόσμο. Δεν χρειάζεται κάποιο είδος ειδικής εκπαίδευσης. Η εξοικείωση  έρχεται σταδιακά με το χρόνο, με τις ακροάσεις, με τη μελέτη βιβλίων γύρω από  τη μουσική,  αλλά και ένα απλό, καθαρό αυτί είναι αρκετό,  όταν η μουσική είναι αληθινή, να σου μιλήσει στην ψυχή και στο πνεύμα σου.

P. Koukos 4 miniatures for clarinet and strings live in Zürich

Τ.Β. Μεταξύ των έργων σας,  όπερες, συμφωνική μουσική,  μελοποιημένη ποίηση, έργα μουσικής δωματίου κ.ά., περιλαμβάνονται έργα και για σόλο όργανα, όπως κλασική κιθάρα πχ «Τα Στάσιμα για δυο κιθάρες», μεταγραφή για κιθάρα από την όπερα -μπαλέτο «όνειρο καλοκαιρινής νύχτας».κ.ά. Με ποια κριτήρια αξιοποιείτε την κλασική κιθάρα στις συνθέσεις σας;

Κατά έναν περίεργο τρόπο, από τότε που ήμουν σπουδαστής μουσικής (δεκαπέντε, δεκαέξι ετών) μπορώ να πω ότι οι κιθαριστές ήταν οι πιο κοντινοί μου φίλοι και αργότερα  συνάδελφοι. Είχα τη χαρά να παρακολουθήσω τις εξετάσεις τους όταν έδιναν για την Ανωτέρα Σχολή, όταν έπαιρναν το Δίπλωμά τους και έμαθα  από πολύ νωρίς  το ρεπερτόριο της κιθάρας. Μάλιστα ένα από τα πρώτα έργα μου, ήταν για κιθάρα. Μπορώ να αναφέρω ότι έχω γράψει για τους φίλους μου  Ευάγγελο Ασημακόπουλο και  Λίζα Ζώη τα «Στάσιμα» που παρουσιάστηκαν σε πρώτη εκτέλεση στο Μ.Μ.Α., τη «Σουίτα Κονσερτάντε» για κιθάρα και ορχήστρα που την έχει ερμηνεύσει σε πρώτη εκτέλεση ο Κώστας Κοτσιώλης με την Κ.Ο.Α. υπό την Διεύθυνση του Leo Brower και έκτοτε έχει ερμηνευθεί από την  Αντιγόνη  Γκόνη στο Ηρώδειο με την Ορχήστρα της Βορειοδυτικής Γερμανίας (NDR), καθώς και την Έλενα Παπανδρέου, την Κορίνα Βουγιούκα με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης κ.ά. Ο Μιχάλης Κονταξάκης έχει παίξει και ηχογραφήσει έργα μου, καθώς και τα κιθαριστικά ντουέτα  Γιάννη Πετρίδη - Αλεξάνδρας Χριστοδήμου και Θανάση Παύλου - Κυριακής Κόντη. Ο Νότης Μαυρουδής, ο Βαγγέλης  Μπουντούνης και η Μάρω  Ραζή είναι προσωπικοί μου φίλοι, συνάδελφοι και συνεργάτες.  Από τους παλαιότερους που με συνδέει και προσωπική φιλία κάνουμε και παρέα.  Θέλω να πω ότι είχα πάντα μια ιδιαίτερη αγάπη  για την κιθάρα ως όργανο και πολλούς από τους  σημερινούς κιθαριστές δασκάλους τους είχα συνοδεύσει στο κονσέρτο στο Δίπλωμά τους ως πιανίστας,  τότε που ήμασταν σπουδαστές. Αλλά και με τους πιο καταξιωμένους έλληνες κιθαριστές υπήρξαμε φίλοι και  συνοδοιπόροι. Έχω παρακολουθήσει το  έντυπο περιοδικό TaR, καθώς και τις καταπληκτικές συναυλίες στην αίθουσα «Φ.Σ. Παρνασσός» με κιθαριστές διεθνούς φήμης - τόσο αξιόλογες που πραγματικά  έχουν καταγραφεί στη μνήμη μου και μου έχουν αφήσει εξαιρετικές εντυπώσεις!  Σε αυτές τις συναυλίες άκουσα  ρεπερτόριο ιδιαίτερο που μου «άνοιξε» και άλλους δρόμους στη φαντασία μου ως συνθέτη. Άρα από πολύ νέος είχα μια μεγάλη αγάπη για την κιθάρα και τους ανθρώπους που την υπηρετούν με  αυταπάρνηση, γιατί είναι  ένα όργανο πολυφωνικό με υψηλές απαιτήσεις δεξιοτεχνίας, ιδιαίτερο και με  πολύ όμορφο ηχόχρωμα.

Τ.Β. Έχετε πει σε παλαιότερη συνέντευξή σας «Στο DNA, μέσα μας, κάθε άνθρωπος είναι δημιουργός. Είτε είναι επιστήμονας, είτε ασχολείται με άλλα πράγματα, από τα πιο απλά». Θεωρείτε ότι το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα τόσο στο πλαίσιο της σχολικής, όσο και της ωδειακής εκπαίδευσης, ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα των παιδιών;

Π.Κ. Αν κρίνω από τη μικρότερή μου κόρη, που αυτή την περίοδο είναι στην Γ΄Λυκείου, δεν ξέρω αν υπάρχει παγκοσμίως άλλο τέτοιο σύστημα που να αποθαρρύνει εντελώς τα παιδιά από τη δημιουργία. Δεν είμαι «ειδικός» σε θέματα Παιδείας, αλλά παρατηρώ ότι έχουμε το μοναδικό σύστημα Πανελληνίων Εξετάσεων που εφαρμόζεται με αυτό τον τρόπο. Δεν  ξέρω να έχουν στη Γερμανία «Πανγερμανικές» Εξετάσεις, ούτε στη Μεγάλη Βρετανία κάτι ανάλογο. Στην Ευρώπη,  επιλέγεις την Επιστήμη ή την Τέχνη και μελετάς πάνω σε αυτό για να εισαχθείς σε ένα από τα Πανεπιστήμια της χώρας. Βέβαια οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι στην Ελλάδα, έχουν εισαχθεί ήδη από το Δημοτικό (που για μένα εκεί είναι η ουσία) μαθήματα όπως η μουσική,  τα εικαστικά  κ.ά. Παρόλα αυτά, δεν νομίζω ότι αυτή τη στιγμή η Παιδεία μας, είτε η ειδικότερη, είτε η γενικότερη στα σχολεία, δίνει στους μαθητές πολλές δυνατότητες. Απλώς πάλι πιστεύω ότι τα παιδιά τα οποία έχουν πραγματικό ταλέντο στην Τέχνη ή την Επιστήμη,  θα βρουν το δρόμο τους και θα μεγαλουργήσουν. Το θέμα είναι όμως ότι η Γενική Παιδεία αφορά όλους τους μαθητές, όχι  μόνο κάποιους ταλαντούχους ανθρώπους. Και επειδή θέλουμε πραγματικούς πολίτες, δημιουργικούς, με κριτική σκέψη αλλά και ψήφο - όλα τα παραπάνω  πρέπει να πηγάζουν και να στηρίζονται στην Παιδεία και τον Πολιτισμό.

       

Τ.Β. Επικαλούμενος μια φράση από την "Πολιτεία" του Πλάτωνα ότι: «για να εκπαιδεύσουμε τους φύλακες μιας ιδανικής πολιτείας πρέπει να τους εκπαιδεύσουμε με τη μουσική» έχετε δηλώσει ότι: «με ενδιαφέρει να ταξιδέψω και να γοητεύσω τον νέο άνθρωπο». Με ποιους τρόπους το επιτυγχάνετε αυτό ως καθηγητής σύνθεσης;

Π.Κ. Πρέπει πρώτα να γοητεύσεις, παρά να διδάξεις με την έννοια της από καθέδρας διδασκαλίας. Με την έννοια της γοητείας (ακούγεται περίεργη η λέξη) αλλά πρέπει να εμπεριέχει μέσα της τη «μαγεία» του άπιαστου, του πνεύματος. Αυτή τη μαγεία πρέπει να αναδεικνύεις πάντα και να προσπαθείς  πρώτα να αγαπήσει ο άλλος την τέχνη  και μετά να τη μάθει. Αυτή είναι η έννοια της γοητείας: ότι προσπαθείς να  κάνεις τον μαθητή να αγαπήσει την τέχνη σου, να αγαπήσει την διδασκαλία σου, να αγαπήσει τη μουσική γενικότερα και μετά να μπορείς να  τον καθοδηγήσεις. Αν δεν τον γοητεύσεις, θα είναι στείρα η διδασκαλία και η εκπαίδευση.

Τ.Β. Είστε από τους σημαντικότερους έλληνες συνθέτες σύγχρονης μουσικής με διεθνή καριέρα, έχετε τιμηθεί από το Διεθνές Βήμα Συνθετών της Unesco, την Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοφωνιών,  έχετε δώσει διαλέξεις και σεμινάρια σε διεθνή Fora και Φεστιβάλ και ασφαλώς έργα σας έχουν εκτελεστεί από διεθνούς κύρους ορχήστρες. Εντοπίζετε κάποια «συγκριτικά πλεονεκτήματα» στο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας  των πολιτιστικών δομών του εξωτερικού εν συγκρίσει με ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας;

Π.Κ. Μαθαίνεις από τα καλά και προσπαθείς να τα εφαρμόσεις στη χώρα σου. Χαίρομαι που πολλοί μουσικοί (όπως πχ ο Βασίλης Χριστόπουλος,  αλλά και ο Μύρων Μιχαηλίδης), οι οποίοι έζησαν στο εξωτερικό, προσπάθησαν να εφαρμόσουν εδώ «καλές» διεθνείς πρακτικές. Σίγουρα και εγώ έμαθα πολλά πράγματα  και προσπάθησα να τα εφαρμόσω.  Σε ζητήματα οργάνωσης, μακροχρόνιου και έγκαιρου προγραμματισμού, καθώς και σε μια σειρά άλλα θέματα που είναι τόσο απλά και συγχρόνως τόσο πολύπλοκα, τα οποία πρέπει όχι μόνο να τα μελετήσεις, αλλά και να τα βιώσεις! Γιατί αν δεν έχεις βιώματα ως προς τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας μιας ορχήστρας και αν τα αφήνεις όλα σε αυτοσχεδιασμούς της στιγμής, τότε θα αποτύχεις! Αλλά και ως προς τη σύνθεση του προγράμματος πρέπει να έχεις μια ωραία μίξη έργων  που να «πηγαίνουν μπροστά» το κοινό και άλλων που να είναι πιο «λαοφιλή». Να συνδυάζεις  τη «γοητεία» με τη «διδασκαλία».
Θυμάμαι από πολύ νέος  είχα την άποψή ότι τα  έργα σύγχρονης μουσικής δεν θα πρέπει να «γκετοποιούνται», δηλαδή να παίζονται πέντε έργα σύγχρονης μουσικής στην ίδια συναυλία! Μπορεί  κάποιο «ειδικό» κοινό να μπορεί να τα παρακολουθήσει, αλλά καλό θα είναι να «παντρεύονται»  και με έργα του ρεπερτορίου. Αυτό προσπαθούσα πάντα να πετύχω και ως επικεφαλής των θεσμών που υπηρετούσα. Νομίζω πάντως ότι αρκετοί από τους μουσικούς, μαέστρους και τους διευθυντές των καλλιτεχνικών φορέων ακολουθούν επιτυχώς αυτή την άποψη. Ειδικά, θα ήθελα να αναφέρω τον μαέστρο Βύρωνα  Φιδετζή, ο οποίος έχει ιδιαίτερη αγάπη  στην Ελληνική μουσική και  την έχει στηρίξει.  Πάντως η σύγχρονη ελληνική δημιουργία οφείλει να συνδυάζεται στα προγράμματα συναυλιών με το κλασικό ρεπερτόριο, ώστε να μπορέσει να αναμετρηθεί το έργο των Ελλήνων συνθετών με τα σημαντικά έργα των Δασκάλων του παρελθόντος και αναλόγως με την αξία της η ελληνική δημιουργία  να πάρει τη θέση που της αξίζει στην ιστορία της μουσικής.  Διάφορες τέτοιες πρακτικές όπως το να «παντρεύεις» τη σύγχρονη δημιουργία με πιο αναγνωρισμένο ρεπερτόριο σίγουρα  έχουν όφελος και για το κοινό και για τη δημιουργία.

P. Koukos - Conroy and his Copies - What Could It be? / Τι νά ναι;

Τ.Β. Σας έχει απονεμηθεί  το βραβείο «Ξένιος Δίας» για την προσφορά σας στη διεθνή προβολή της χώρας μας. Κατά τη γνώμη σας προβάλλεται επαρκώς το έργο των Ελλήνων Συνθετών στο εξωτερικό;

Π.Κ. Αν και δεν μου αρέσει να είμαι Σωβινιστής, θα σας πω ότι αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και την Αμερική υπάρχουν Έλληνες συνθέτες, οι οποίοι διαπρέπουν! Θα αναφέρω για παράδειγμα τον Γιώργο Τσοντάκη που είναι  Ελληνοαμερικάνος, ζει στην Νέα Υόρκη  και  έχει τιμηθεί με τα μεγαλύτερα βραβεία σύνθεσης των ΗΠΑ. Πολλές φορές δε, χρησιμοποιεί και ελληνικά στοιχεία στη μουσική του. Πολλοί συνθέτες που ζουν στο εξωτερικό, αλλά και Αρχιμουσικοί, Σολίστ, κάνουν πετυχημένη διεθνή σταδιοδρομία στο παγκόσμιο στερέωμα. Τραγουδιστές της Όπερας  με πολύ ωραίες φωνές «ταξιδεύουν» την τέχνη τους σε όλο τον κόσμο. Σίγουρα μπορεί να γίνουν πολύ περισσότερα. Γιατί όλα τα παραπάνω, τα πέτυχαν με την προσωπική τους εργασία και  αξία  και με πολλή μικρή βοήθεια από τη χώρα μας (πχ κάποια υποτροφία) σε σχέση με το μέγεθος της σταδιοδρομίας τους. Η Ελλάδα στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών θεσμών μπορεί να στηρίξει, να προβάλει και να προωθήσει -οργανωμένα και με σύστημα- το έργο των Ελλήνων Συνθετών στο εξωτερικό. Για παράδειγμα η Κ.Ο.Α. αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση ενός θεσμού που λειτουργεί με Ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Επίσης η Εθνική Λυρική Σκηνή, που με το νέο κτίριο ελπίζουμε ότι θα αναπτύξει πολύ περισσότερο τις διεθνείς παραγωγές και συμπαραγωγές της.
Αλλά στο σημείο αυτό θα ήθελα να  κάνω  μια παρένθεση για  ορχήστρες που η Πολιτεία τις έκλεισε, όπως την  «Ορχήστρα των Χρωμάτων». Είχα τη χαρά να μου αφιερώσει η ορχήστρα μια συναυλία με μεγάλη προσέλευση κοινού στη «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών» και αφορούσε  έργα μου περισσότερο εμπνευσμένα  από την τζαζ. Μετά από λίγο καιρό, αυτή η ορχήστρα έκλεισε και μαζί της μια ολόκληρη εποχή. Δεν είχα λόγια! Τώρα πληροφορούμαι ότι αντιμετωπίζει προβλήματα και μια άλλη ορχήστρα. Η ιστορία με την ΕΡΤ είναι σε όλους γνωστή…Αυτή είναι η στήριξη που προσφέρει το Ελληνικό Κράτος; Σημασία έχει η στήριξη των θεσμών και όχι των προσώπων. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την ΕΡΤ: ήταν  στην παράδοσή της να ηχογραφεί τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία, να εργάζονται σε αυτήν σπουδαίοι μουσικοί, αρχιμουσικοί, σολίστες. Η χορωδία της πάντοτε υπήρξε σπουδαία από την Ίδρυσή της με τον Αντώνη Κοντογεωργίου με τον οποίο είχα πολλή καλή συνεργασία για χρόνια (ήταν από τις πρώτες μου αναθέσεις να γράψω για χορωδία). Δεν μπορείς να κλείνεις αυτούς τους θεσμούς! Είναι  πολύ  εύκολο να κλείσεις μια ορχήστρα και πάρα πολύ δύσκολο να τη δημιουργήσεις.

Τ.Β. Πώς νοιώσατε όταν είδατε να κλείνει η ΕΡΤ;

Π.Κ. Είδα ανθρώπους να κλαίνε! Και αισθάνθηκα πάρα πολύ κοντά τους! Αισθάνθηκα και εγώ την ίδια θλίψη. Μάλιστα έγραψα  ένα άρθρο υποστήριξης αναφέροντας  ότι θα είμαστε η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα χωρίς Συμφωνική Ορχήστρα Ραδιοφωνίας,  Χορωδία και Τρίτο Πρόγραμμα! Θέλουμε να είμαστε στην Ευρώπη, κάνουμε τόσες θυσίες για το Ευρώ και κατά τα άλλα συμπεριφερόμαστε σαν μια «τριτοκοσμική» χώρα! Μέσω της EBU μεταδόθηκαν  πρώτες εκτελέσεις  έργων μου. Έχω ταξιδέψει στην Ευρώπη και έργα μου έχουν παρουσιάσει πολλές Ορχήστρες και Χορωδίες Ραδιοφωνίας  που είναι εξαιρετικές.  Μάλιστα πρόσφατα ηχογραφήθηκε η όπερά μου «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» με την Ορχήστρα και Χορωδία  της Ραδιοφωνίας της Πράγας, ενώ ένα άλλο cd, με τις Συμφωνικές Σουίτες από τις όπερες «Ο Κονρουά και οι Κόπιες του» και «Μανουέλ Σαλίνας»  έχει ηχογραφηθεί με την Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Σόφιας. Επίσης  με την ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Μόσχας, παρουσιάστηκε και μεταδόθηκε και ραδιοφωνικά το κοντσέρτο μου για πιάνο και ορχήστρα. Οι Ορχήστρες Ραδιοφωνίας έχουν εξαιρετική ποιότητα και συγχρόνως το πλεονέκτημα να  ηχογραφούν  και να μένουν στο αρχείο τους οι εκτελέσεις, οι οποίες μεταδίδονται μετά από το ραδιόφωνο.

Τ.Β. Στις 20 Νοεμβρίου του 2013 πραγματοποιήθηκε στο ΜΜΑ μια συναυλία με τίτλο  «Πιαν-ωδίες»   όπου μαθητές σας παρουσίασαν πρωτότυπα έργα, αλλά και μεταγραφές   για δύο, τέσσερα ή και οκτώ χέρια. Τι νοιώσατε ακούγοντας  έργα σας ερμηνευμένα από μαθητές σας;

Π.Κ. Δεν τις παρουσίασαν μόνο, αλλά έκαναν οι ίδιοι πολλές από τις μεταγραφές,  έγραψαν τα κείμενα του προγράμματος και ερμήνευσαν τα έργα.  Ένοιωσα πολύ οικεία και πολύ κοντά στην ιδανική ερμηνεία. Γιατί πολλοί από αυτούς τους καταπληκτικούς μουσικούς συμμετείχαν, βοηθούσαν ή παράλληλα άκουγαν τα έργα κατά τη γέννησή τους. Δηλαδή ήταν παρόντες οι μαθητές μου την περίοδο που έγραφα πχ την όπερα-μπαλέτο «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας». Πολλοί, με βοηθούσαν αντιγράφοντας παρτιτούρες, ή παίζοντας πιάνο και διδάσκοντας τους τραγουδιστές και γενικώς ήταν  το πρώτο κοινό που τις άκουγε. Στην τάξη μέσα, που όπως είπα λειτουργεί σαν Εργαστήρι, ήταν το κοινό που έφθανε στα αυτιά του το πρωτόλειο της σύνθεσης. Η αντανάκλαση του έργου και οι πρώτες τους αντιδράσεις με βοηθούσαν σε ένα δημιουργικό προβληματισμό.  Γνωρίζουν λεπτομέρειες για τα έργα, όπως πχ γιατί μπήκε αυτή η νότα  στο κοντραμπάσο, ή γιατί μια φράση παρουσιάζεται από το όμποε και έτσι μαθαίνουν πολλά από τα μυστικά της. Έχω μια ιδιαίτερη αγάπη για τους μαθητές μου. Πάντα υπάρχει η σχέση του Δάσκαλου - μαθητή  και παρότι έχω συνεργαστεί με παγκοσμίου φήμης τόσο Έλληνες, όσο και ξένους μουσικούς, ωστόσο οι  μαθητές μου είναι από τους καλύτερους ερμηνευτές των έργων μου. Όταν έγραφα τον «Μανουέλ Σαλίνας» για να παιχθεί στο Ηρώδειο, ήταν  ο Βασίλης ο Χριστόπουλος,  ο Κωνσταντίνος ο Καρύδης και ο Νίκος ο Λαάρης σπίτι όπου βοηθούσανε, γράφανε, ερχόντουσαν το πρωί και  περνούσαν  όλη τη μέρα συμμετέχοντας στη διαδικασία σύνθεσης του έργου. Ήταν και αυτό ένα είδος διδασκαλίας! Ακόμη και τις δυσκολίες τις δικές μου βλέποντας (στο να μορφοποιήσω μουσικά κάποιες σκηνές) μάθαιναν απ΄αυτές.

Τ.Β. Τι σχέδια έχετε για το 2014;

Π.Κ. Αυτή την περίοδο, προχωράω μια όπερα βασισμένη στην Τραγωδία  «Πέρσες» του Αισχύλου. Είναι μια παλαιότερη ανάθεση της Ε.Λ.Σ. και αυτό  ως έργο  θα χρειαστεί αρκετό χρόνο για να ολοκληρωθεί. Επίσης έχουν προγραμματιστεί μια σειρά από  συναυλίες για συμφωνική ορχήστρα, καθώς και με έργα μουσικής δωματίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Μπορεί να υπάρξει κάτι και για κιθάρα…

Michalis Kontaxakis plays "Bottom's Song" & "Trapped in the Forest" (Periklis Koukos)

 

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com 
Μάρτιος 2014

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας