[πλήκΤRa] PIANISSIMO ΑΛΛΑ ΓΑΛΛΙΚΑ
( Pleyel, Erard, Gaveau )
(της Έφης Αγραφιώτη)

Pianissimo αλλά γαλλικά
- Pleyel, Erard, Gaveau - 

  

Αν ο μύθος της κατασκευής των εγχόρδων από μερικές οικογένειες αφιερωμένες παραμένει μέχρι τις μέρες μας γοητευτικός, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την κατασκευή των πιάνων. Από τις γοητευτικότερες φυσιογνωμίες κατασκευαστών που άφησαν μάλιστα σαφή υπογραφή στην ιστορία του πιάνου είναι οι τρεις προαναφερόμενοι, ο Πλεγιέλ, ο Εράρ και ο Γκαβώ. Στην ιστορία αλλού και άλλοτε οι στόχοι τους συναντήθηκαν κι αλλού και άλλοτε διασκορπίστηκαν και αμφισβητήθηκαν. Κοινός τόπος παρέμεινε εν τέλει η συμβολή τους στη ποιοτική μουσική ζωή της χώρας και της έδρας τους, του Παρισιού. Ας σκιαγραφήσουμε με λίγα μόνο λόγια τις δυναμικές τους εμπνευσμένες πορείες:

 Ο Joseph Gabriel Gaveau που γεννήθηκε το 1824 ίδρυσε το εργαστήριο του στα 24 χρόνια του, αφού είχε εργαστεί σε άλλους διακεκριμένους κατασκευαστές της εποχής. Απέκτησε μεγάλη φήμη για τα όρθια πιάνα του, που αρχικά μιμούνταν τα μηχανικά χαρακτηριστικά των Erard αλλά με τον καιρό κατάφερε να υποστηρίξει μια καθαρά προσωπική πατέντα ευκολοδιάκριτη από όλους. Το 1896 είχε πλέον σύγχρονο εργοστάσιο με 300 εργαζόμενους (και επτασφάλιστα μυστικά) που κατασκεύαζαν 1500 πιάνα ετησίως. Τα έξι παιδιά του συνέχισαν άλλος πιο πολύ κι άλλος λιγότερο τη δραστηριότητα του ιδρυτή και το 1908 προχώρησαν στην θεμελίωση της περίφημης αίθουσας μουσικών εκδηλώσεων που γνωρίζουμε όλοι ως Salle Gaveau (που ήταν μεγάλο όνειρο του πατέρα τους) στο όγδοο διαμέρισμα του Παρισιού και όπου πραγματοποιούνται ακόμα σήμερα ετησίως συναυλίες παγκόσμιου κύρους.

Gaveau – chinois Εrard - 1843

Το 1911 τα αδέλφια χωρίζουν τους δρόμους τους και μόνος ο Gabriel εξακολουθεί να κατασκευάζει περίφημα και πολυδιαφημιζόμενα πιάνα, κυρίως όρθια, με όσο το δυνατό χαμηλό κόστος. Οι εγγονοί του ιδρυτή, Marcel και  André συστήνουν το 1930 τη δική τους μοντέρνα επιχείρηση που ο επερχόμενος πόλεμος δυσχεραίνει πολύ την επιβίωση της. Το 1960 η επιχείρηση των Gaveau και η επιχείρηση των Erard συγχωνεύονται εξ ανάγκης. Σύντομα και η Pleyel έρχεται να ενσωματωθεί γιατί και αυτή δεν μπορεί πια να επιβιώσει. Το 1965 είναι η χρονιά που σταματούν να παράγουν πιάνα, μη μπορώντας να επιβληθούν στην παγκόσμια βιομηχανοποιημένη αγορά πιάνων. Επέρχεται και πτώχευση. Ακολουθούν περιπέτειες όπου το κτίριο της Γκαβώ αλλάζει χέρια και η τράπεζα που το παίρνει θέλει να το μεταμορφώσει σε χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων..
Από το 1971 τα πιάνα των τριών επιφανών κατασκευαστών προέρχονται από τα εργοστάσια της Schimmel Γερμανίας, ενώ η αίθουσα Γκαβώ μεσουρανεί και πάλι, χάρη στους μουσικούς Σαντάλ και Ζαν Μαρι Φουρνιέ που αγόρασαν το 1976 την επιχείρηση. Το 1992 ξεκίνησαν την ανακαίνιση του χώρου και το 2001 η αίθουσα δόθηκε και πάλι στους φιλόμουσους.

Δείτε:
http://www.youtube.com/watch?v=yXn5x7X7nnY

Ο ιδρυτής της μάρκας Πλεγιέλ, ο  Ignace Pleyel (1757-1831) ήταν ένας σοβαρός, συγκροτημένος μουσικός, συνθέτης, μαικήνας που υποστήριξε πολλούς νέους της εποχής του, εκδότης μουσικών έργων.
Φίλος και μαθητής του Χάυδν, κατάφερε να αναγνωριστεί για τις 41 συμφωνίες, τις όπερες και τα 70 κουαρτέτα του. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1795 κι άνοιξε μουσικό κατάστημα όπου πωλούσε παρτιτούρες. Μέσα από την επαφή με τους μουσικούς είδε καθαρά την ανάγκη να οδηγηθεί το επίπεδο των πληκτροφόρων πιο πέρα για να οδηγήσουν έτσι και οι σολίστες το επίπεδο της δεξιοτεχνίας και το επίπεδο των έργων για πληκτροφόρα όσο γίνεται μακρύτερα.
Άνθρωπος με το χάρισμα της επινοητικότητας ιδρύει το 1807 το εργαστήρι του και σιγά - σιγά αφιερώνεται σ’ αυτό. Καταφέρνει να στέλνει τα πιάνα του σε βασιλιάδες και πρίγκιπες στην Ευρώπη αλλά και να εξάγει στην Αμερική. Ο γιος του ο Καμίλ (που ήταν λαμπρός πιανίστας) υπηρέτησε αξιοθαύμαστα την επιχείρηση του πατέρα του και έδωσε στη μάρκα Pleyel  παγκόσμια εδραιωμένη φήμη. Βρισκόμαστε ήδη στη ρομαντική εποχή με την άνθιση της μουσικής σαλονιού. Ιδανική περίοδος! Τα πιάνα Πλεγιέλ με τον εύκαμπτο και γλυκό ήχο κρατούν τα σκήπτρα στις μουσικές συναθροίσεις του Παρισιού. Ο διάδοχος του Καμίλ Πλεγιέλ που λεγόταν Αύγουστος Βολφ το 1855 τόλμησε νεωτεριστικές μηχανικές αλλαγές με τις οποίες ενίσχυσε ακόμα περισσότερο τη φήμη των όρθιων Πλεγιέλ του εμπορίου. Ο μηχανικός Γουστάβος Λυόν, συνεργάτης της εταιρίας, μερικά χρόνια μετά εντόπισε πιο σωστά ξύλα, από τα οποία κατασκευάζονταν έκτοτε τα πιάνα τους. Η επιχείρηση στις τεράστιες εγκαταστάσεις των 50.000 τμ στο Σαιν Ντενί μεσουρανεί. Για τα 100 χρόνια της αποφασίζει να επενδύσει σε ένα κτίριο καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, το οποίο να αποτελέσει σταθμό στην ιστορία του Παρισιού.
Στην πασίγνωστη οδό Φομπούρ, κοντά στην πλατεία Ετουάλ, το 1927 ανοίγει τις πόρτες η περίφημη αίθουσα Πλεγιέλ με τρεις χιλιάδες καθίσματα, βοηθητικές αίθουσες και πολύ μοντέρνο για την εποχή εκείνη σχεδιασμό. Στην αίθουσα παίζουν τα ιερά τέρατα της μουσικής οικογένειας παγκοσμίως. Οι ειδικευμένοι του τεχνικοί παρακολουθούν τους μεγάλους πιανίστες, τους συμβουλεύονται και προσπαθούν να ερευνήσουν τον ήχο και να κατασκευάσουν αρτιότερους μηχανισμούς. Μόλις εννέα μήνες μετά τα εγκαίνια της αίθουσας συναυλιών μια περίεργη πυρκαγιά καταστρέφει το κτίριο, που όπως φάνηκε, η επαναλειτουργία του αδίκησε την ακουστική η οποία σε τίποτε δεν θύμιζε την αρχική. Σε αυτό έφταιξε βέβαια και το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση δεν επέτρεψε να δοθούν όσα χρήματα χρειάζονταν για μελέτες ακουστικής και κατάλληλα επιλεγμένα υλικά. Η εταιρία που διαχειριζόταν το κτίριο δεν μπόρεσε να κρατηθεί μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, έτσι το 1935 η τράπεζα Credit Lyonais παίρνει τα δικαιώματα χρήσης.
Το 1998 η τράπεζα πουλάει τη salle Pleyel στο γκρουπ επιχειρήσεων IDSH που το 2004 επιχειρεί επιτέλους μια συνολική ανανέωση υλικών και αρχιτεκτονικής αποδίδοντας πρωτεύοντα ρόλο στη μελέτη της ακουστικής του χώρου. Σήμερα η αίθουσα έχει 1913 θέσεις και διοικητικά συστεγάζεται με τις υπηρεσίες της Cité de la Musique, εποπτευόμενη από το υπουργείο του πολιτισμού, διευκολύνοντας πολύ με το νέο σχεδιασμό, την πρακτική πλευρά της λειτουργίας και του προγραμματισμού μεγάλων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.

Δείτε:
http://www.youtube.com/watch?v=e5gWlmJqaB4
http://www.youtube.com/watch?v=75R6vR8rVIw

Ο τρίτος διάσημος της παρέας, ο Sébastien Erard γεννήθηκε στο Στρασβούργο τον Απρίλιο του 1752.
Το 1768 εγκαθίσταται στο Παρίσι όπου εργάζεται μαθητευόμενος στο εργαστήρι ενός αναγνωρισμένου κατασκευαστή κλαβεσέν.
 Όταν το 1776 – 1777 κατασκεύασε ένα δικό του πιανοφόρτε έκανε ιδιαίτερη εντύπωση για τον ήχο και την επιμέλεια του οργάνου συνολικά. Το πρώτο πιάνο το κατασκεύασε ένα χρόνο αργότερα, για την πριγκίπισσα του Βιλερουά που του το παρήγγειλε. Ήταν ήδη διάσημος για την απαράμιλλη τέχνη του και την κομψότητα των οργάνων του. Το 1780 ιδρύει τη μάρκα Erard, που διακρίθηκε ιδιαίτερα και για τις άρπες, εκτός από τα πιάνα με ουρά. Το 1821 εφαρμόζει μια καταλυτική για το πιάνο επινόηση: το σύστημα του διπλού χτυπήματος, που άλλαξε εντελώς την τεχνική (επιτρέποντας στο μουσικό να ξαναπαίξει μια νότα χωρίς να περιμένει να επιστρέψει εντελώς το πλήκτρο στην όρθια θέση) και πολλαπλασίασε ως εκ τούτου τις δυνατότητες του πιάνου. Το 1810 είχε επίσης κατασκευάσει την πρώτη αυτόνομη πενταλιέρα για πιάνα με ουρά, που αμέσως έγινε αποδεκτή από όλους τους άλλους κατασκευαστές σαν η αρτιότερη πασών. Την ίδια χρονιά έδωσε στο κοινό την πρώτη άρπα με επτά κλειδιά διπλής κίνησης που επέτρεπε να χορδίζεται κάθε χορδή και σε ημιτόνια δυνάμενα να επανα-χορδιστούν χαμηλότερα ή ψηλότερα. Μερικά θρυλικά πιάνα Εράρ ήταν αυτό του Χάυδν, αρ.28 του 1800 και του Μπετόβεν, αρ. 133 του 1803. Για χρόνια υπήρξε και ο οικονομικός αρωγός του Φρ. Λιστ, από τον οποίο δεχόταν και πολύτιμες συμβουλές αφού αυτός δοκίμαζε όλα τα πιάνα του, όσο ζούσε στο Παρίσι.
 Εργάστηκε ανελλιπώς για την εταιρία του –που κατά διαστήματα άλλαζε κι ονόματα προσπαθώντας να αναπτυχθεί (Blondel & C^ie, Guichard & C^ie ) μέχρι το 1831 που πέθανε.

Δείτε:
http://www.youtube.com/watch?v=ASW0-fuPh6Y
http://www.youtube.com/watch?v=mKa52yYJm5A&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=E714khu3MPc&feature=related

Ρομαντικές ιστορίες μυθοπλασίας εκ του παρελθόντος; Μάλλον όχι… Τρεις κορυφαίοι, εκατοντάδες καλαίσθητα και καλόηχα όργανα και δύο θρυλικές αίθουσες συναυλιών με παγκόσμια απήχηση, όλα αυτά στην ίδια –αξιοζήλευτη- πόλη!

Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr