ROLAND DYENS

Συνέντευξη του Roland Dyens

"…Τα φώτα πέφτουν και το ανήσυχo ώς εκείνη τη στιγμή κοινό βιάζεται να καθίσει. Οι τελευταίες ετοιμασίες στη σκηνή ολοκληρώνονται και μένει μόνο το γλυκό συναίσθημα που σε πλημμυρίζει όταν ξέρεις πως πρόκειται να ζήσεις μια δυνατή εμπειρία: "Κυρίες και κύριοι, ο Roland Dyens!"

Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που η πρώτη δημοσιογραφική μου αποστολή είχε ως αντικείμενο μια συνέντευξη με τον Γάλλο μετρ της κιθάρας. Η γνωριμία μας έγινε στη διάρκεια μιας συναυλίας η οποία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του 6^ου φεστιβάλ κιθάρας που διοργανώνει το Ωδείο Τούμπας Κων/νου Ματσίγκου. Η αυλαία των εκδηλώσεων άνοιξε με τον πλέον ιδανικό τρόπο. Ο Roland Dyens ξεδίπλωσε τη δεξιοτεχνία του σ’ ένα ρεσιτάλ που τα είχε όλα: Φαντασία, πάθος, αυθορμητισμό, ένταση∙ όλα συνυπήρχαν και αναμειγνύονταν σε ένα πρόγραμμα όπου οι μουσικές εποχές εναλλάσσονταν με τρόπο μοναδικό. Από τις σπουδές του Sor μέχρι τις γνωστές του διασκευές δημοφιλών jazz κομματιών, από τον Χατζιδάκι μέχρι το δικό του "Tango en Skai", ο Dyens μάς μύησε στον δικό του μουσικό κόσμο, στη δική του άποψη για τη ζωή. Γιατί η μουσική δεν είναι απλώς νότες αλλά ένας τρόπος να αντιληφθείς τη ζωή και μέσα από μια άλλη σκοπιά, διαφορετική από αυτήν της καθημερινότητας αλλά παράλληλα και τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της.
Λίγες μέρες μετά, σε μια ειδυλλιακή παραλία της Χαλκιδικής, δόθηκε το ραντεβού. Τον βρήκαμε να κάθεται στην αμμουδιά περιτριγυρισμένος από τους μαθητές του και "σαν άλλος Σωκράτης" να διδάσκει και να φιλοσοφεί. Με αμφίεση και διάθεση χαλαρή, μας αποκάλυψε μερικές από τις σκέψεις του, τόσο για τη μουσική όσο και για τον ίδιο. Όπως αποδείχθηκε, οι ελληνικές του ρίζες (η μακρινή του καταγωγή είναι από Θεσσαλονίκη) τον έχουν επηρεάσει περισσότερο απ’ όσο φανταζόμασταν: σε κάθε ελληνικής προέλευσης λέξη που χρησιμοποιούσε, έσπευδε περήφανος να μας τονίσει: "Είδες; Κι αυτή ελληνική είναι!"
Ελπίζουμε στις παρακάτω γραμμές να συμφωνήσετε μαζί μας ότι τα λόγια ενός τόσο μεγάλου καλλιτέχνη δεν είναι απλώς δηλώσεις αλλά τροφή για σκέψη…

Το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού είναι πολύ έντονο στις συνθέσεις σας καθώς και στις διασκευές σας από άλλα κομμάτια. Πόσο σημαντικός θεωρείτε ότι είναι ο αυτοσχεδιασμός στην εξέλιξη ενός μουσικού ή ενός συνθέτη;

Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο ερώτημα. Είναι πολύ σημαντικός ο αυτοσχεδιασμός. Από όσο θυμάμαι, πάντα ξεκινούσα τα ρεσιτάλ μου με αυτοσχεδιασμό. Ξεκινάω με κάτι καινούργιο και άγνωστο, για πολλούς λόγους. Φαντάζομαι ότι το κάνω αυτό για να χαλαρώνω, εφόσον έχω την ικανότητα. Χρησιμοποιώ αυτό το χάρισμα, στην αρχή, απλώς για να χαλαρώσω. Ήταν μια συνήθεια που εξελίχτηκε σε ένα είδος προκατάληψης την οποία δεν χρησιμοποιώ μόνο για να εξαλείψω το άγχος – που υπάρχει πάντα, ακόμα και σήμερα, για να είμαι ειλικρινής. Με βοηθάει να εξετάσω την ακουστική του χώρου καθώς και τις διαθέσεις του κοινού. Νιώθω σαν αγρίμι όταν παίζω έναν αυτοσχεδιασμό… νιώθω πολλά πράγματα και ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι αισθάνομαι να συνδέομαι με τους μουσικούς του παρελθόντος. Οι μουσικοί που έπαιζαν λαούτο αυτοσχεδίαζαν όταν ξεκινούσαν μια συναυλία. Για παράδειγμα, η λέξη πρελούδιο (η οποία, παρεμπιπτόντως, δεν είναι ελληνική) στα λατινικά σημαίνει "πριν το παίξιμο". Εδώ επαληθεύεται ξανά η σύνδεση που νιώθω μ’ αυτούς τους μουσικούς. Προσωπικά δεν αισθάνομαι ότι είμαι καθαρά κλασικός εκτελεστής, όσο ότι είμαι ένας συνεχιστής μιας παράδοσης η οποία χάλασε με κάποιο τρόπο (κάπου μέσα στον 19^ο αιώνα). Σκεφτείτε ότι οι καντέντσες στα κονσέρτα ήταν αυτοσχεδιαστικές. Κάποιος, κάποτε, έχοντας φτωχή φαντασία, ικέτεψε το συνθέτη να αποτυπώσει την καντέντσα στο χαρτί. Αυτός ο άνθρωπος (δεν ξέρω ποιος και πότε) χάλασε τον κανόνα του παιχνιδιού, αλλά από τότε τα δεδομένα άλλαξαν. Από εκείνη τη στιγμή, τα πράγματα έγιναν πολύ διαφορετικά στον κλασικό κόσμο .

Ως φοιτητής, όταν ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στο Παρίσι, έπαιξα στις εξετάσεις μου το κοντσέρτο του Villa-Lobos και αφού αυτοσχεδίασα πρώτα στην καντέντσα, ενώθηκα ξανά με την ορχήστρα και συνεχίσαμε. Οπότε για δύο περίπου λεπτά έπαιξα τα δικά μου πράγματα, έναν τελείως δικό μου αυτοσχεδιασμό. Ίσως να μην το είχα πει (δεν θυμάμαι με σιγουριά) στο δάσκαλό μου, τον Alberto Ponce, γιατί μ’ αρέσουν πολύ οι εκπλήξεις. Αν και έχω την εντύπωση πως του το είχα πει... Πάντως, αυτός είμαι. Δεν κάνω κάτι το πονηρό, ούτε προσπαθώ να βρω πώς να είμαι διαφορετικός. Είμαι πάντα ο ίδιος. Στην jazz μουσική τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Επίσης, στην παράδοση του εκκλησιαστικού οργάνου υπήρχε και υπάρχει ακόμη το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού.

Όσον αφορά τον αυτοσχεδιασμό σε σχέση με τη σύνθεση, δεν νομίζω ότι περιμένω κάτι το ιδιαίτερο. Ο αυτοσχεδιασμός έρχεται από το πουθενά και πρέπει να βρει δικά του μονοπάτια. Αυτός είναι ο κανόνας του παιχνιδιού. Δεν μπορείς να τον "πιάσεις"˙ είναι σαν ένα πουλί που φεύγει με τον άνεμο. Μερικές φορές, όταν ανεβαίνω στη σκηνή θέλω να "αδειάσω". Μπορεί να ξεκινήσω με μια νότα ή με μια συγχορδία, δεν ξέρω... δεν προετοιμάζω τίποτα. Έχει τύχει μερικές φορές (νομίζω δύο), όταν νιώθω πραγματικά εμπνευσμένος, να ξεκινήσω με ένα μικρό κύτταρο μιας συγκεκριμένης σύνθεσης. Είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή μου και το κάνω γιατί πιστεύω ότι ξέρω καλύτερα από τους περισσότερους κλασικούς κιθαρίστες τη γεωγραφία του οργάνου μου. Αυτό συμβαίνει γιατί αισθάνομαι ελεύθερος όταν κάνω έναν αυτοσχεδιασμό. Ποτέ δεν αισθάνομαι ότι είναι μια μεγάλη πρόκληση ή ότι μπορεί ξαφνικά να χαθώ. Όχι… ξέρω πού βρίσκομαι, τουλάχιστον τις περισσότερες στιγμές!

Πιστεύετε ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα χάρισμα ή μπορεί να διδαχθεί;

Εξαιρετική ερώτηση! Για πολλά χρόνια προσπάθησα να το διδάξω. Μου είχαν ζητήσει να κάνω μαθήματα αυτοσχεδιασμού. Δεν θα πω ότι ήταν καταστροφή, αλλά σίγουρα ήταν πολύ δύσκολο και περίπλοκο. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείς να…αυτοσχεδιάσεις έναν αυτοσχεδιασμό. Πρέπει να ξέρεις αυτή την περίφημη γεωγραφία του οργάνου. Ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι απλώς το να παίζεις οποιεσδήποτε νότες ή να κάνεις pizzicato Bartok – ο καθένας μπορεί να το κάνει αυτό. Αν θέλεις όμως να είσαι συνεπής και να δημιουργήσεις κάτι με δομή, με θέματα, με ritornello, πρέπει να ξέρεις το όργανό σου. Έχω δει πολλούς ανθρώπους να έρχονται σ’ αυτό το master class, που ενώ ήταν πολύ ικανοί δεν μπορούσαν να παίξουν μια απλή Ρε ελάσσονα. Πολύ σύντομα σταμάτησα το συγκεκριμένο μάθημα και άλλαξα λίγο τις απόψεις μου σχετικά με το ζήτημα. Έτσι ξεκίνησα να διδάσκω ενορχήστρωση, αλλά ακόμα και αυτό απαιτεί πολλά πράγματα: αρμονία, γνώση της γεωγραφίας του οργάνου, θέσεις, βαθμίδες, δεσπόζουσες κτλ. Είναι σαν το δίπλωμα οδήγησης: δεν μπορείς να οδηγήσεις μια Ferrari έτσι απλά. Πρέπει πρώτα να οδηγήσεις ένα Clio.

Θα ήταν πολύ εγωιστικό και δημαγωγικό να πω ότι διδάσκω αυτοσχεδιασμό. Για να μην αναφέρω τους ανθρώπους που δεν έχουν καθόλου φαντασία και που είναι πάντα αγχωμένοι όσον αφορά στον αυτοσχεδιασμό: φοβούνται πάντα μήπως παίξουν λάθος νότες, αλλά εγώ τους λέω "παίξτε λάθος". Δεν υπάρχει καμία υποχρέωση να παίξεις πολλές νότες. Δύο είναι αρκετές, αν τις έχεις σκεφτεί. Ξέρω πολλούς ανθρώπους που έχουν πάρει βραβεία στην αρμονία και σε πολλά άλλα πράγματα, αλλά είναι ανίκανοι να παίξουν σε μια ταβέρνα ένα απλό τραγούδι χωρίς παρτιτούρα. Εγώ προτιμώ το αντίθετο, ανθρώπους που δεν ξέρουν να διαβάζουν μουσική αλλά αυτοσχεδιάζουν με την καρδιά τους.

Οι επιρροές σας από την jazz μουσική είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Γνωρίζουμε τους δίσκους σας Ao Vivo, Night & Day, Nuages. Έχετε σκεφθεί ποτέ να κάνετε έναν δίσκο με μια jazz band;

Όχι, ποτέ. Δεν είμαι τζαζίστας. Αν ήμουν, θα έπαιζα ηλεκτρική κιθάρα με μια αυθεντική jazz band. Είμαι ένας κλασικός κιθαρίστας πολύ άπληστος, πολύ περίεργος, που απλώς επισκέπτεται το χώρο της jazz μέσα από τις γνώσεις του στην κλασική μουσική. Νιώθω την jazz, πιστεύω ότι γνωρίζω το swing, τις συγχορδίες, την αρμονία, αλλά θέλω να διατηρώ τον κλασικό ήχο στο όργανο. Μου αρέσει να υπονοώ την jazz μέσω της κιθάρας μου. Το πιο ατυχές σχόλιο που διάβασα ποτέ ήταν σε ένα jazz περιοδικό μετά την κυκλοφορία του δίσκου μου Night & Day. Έγραψαν λοιπόν ότι τους φάνηκα γελοίος…πως το μπάσο έλειπε, τα drums έλειπαν και διάφορα τέτοια! Δεν ένιωσα προσβεβλημένος αλλά μου φάνηκε εξωφρενικό, αφού το μόνο που έκανα ήταν να προτείνω την jazz μέσα από τη σόλο κιθάρα παίζοντας πότε με τη σάρκα, πότε pizzicato… Το αστείο είναι ότι πολλοί από το κοινό ήρθαν και μου είπαν ότι εισέπραξαν ακριβώς το αντίθετο και αυτό που από την αρχή ήταν ο στόχος μου: να υπονοήσω την ορχήστρα! Άλλωστε, αν ήθελα να δημιουργήσω το άκουσμα ενός συνόλου, θα είχα παίξει με σύνολο! Δεν πιστεύω ότι οι πιο ανοιχτόμυαλοι μουσικοί προέρχονται από το χώρο της jazz…

Θεωρείτε κάποιον που δεν αυτοσχεδιάζει λιγότερο ικανό από κάποιον που αυτοσχεδιάζει;

Βεβαίως, αν και η λέξη που θα επέλεγα δεν είναι "ικανότητα". Θα έλεγα ότι είναι λιγότερο ελεύθερος στη μουσική έκφραση. Είναι κάτι παραπάνω από προφανές για μένα ότι ο αυτοσχεδιαστής έχει μεγαλύτερη ελευθερία και άνεση στην έκφραση. Είναι και το είδος του μουσικού που προτιμώ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν έχω εντυπωσιαστεί από κάποιον μαθητή μου, ανακαλύπτω ότι προέρχεται από το χώρο της jazz, της rock, γενικά από αυτοσχεδιαστικές μουσικές. Έχουν μια πραγματική άνεση στις φράσεις, ξέρουν ακριβώς τι είναι το rubato…ακριβώς γιατί έχουν μέσα τους τον παλμό. Οι κλασικοί, αντίθετα, δεν ξέρουν πώς να κάνουν ένα rubato. Θεωρούν ότι σταματά η ζωή. Όχι…η καρδιά εξακολουθεί να χτυπά, απλώς θα πρέπει να ελιχθείς γύρω από αυτό.

Ποια είναι η γνώμη σας για το επίπεδο των Ελλήνων κιθαριστών; Πιστεύετε ότι υστερούν σε κάποιον τομέα σε σύγκριση με άλλες χώρες;

Εκτιμώ ιδιαίτερα τους Έλληνες κιθαριστές και πιστεύω ότι τους ξέρω, ώς ένα βαθμό, μετά από τόσα χρόνια. Είναι χαρισματικοί, με μουσικότητα και κάποιες φορές θα έλεγα ότι με έχουν εκπλήξει ευχάριστα. Το κούρδισμα θα μπορούσε να βελτιωθεί κάποιες φορές και θεωρώ ότι τα όργανα που χρησιμοποιούν δεν είναι πάντοτε υψηλού επιπέδου. Εκτός βέβαια από κάποιους κατασκευαστές που εκτιμώ και μου αρέσει η δουλειά τους: Ο Παύλος Γύπας, για παράδειγμα – πραγματικά μου αρέσει. Πάντως οι Έλληνες κιθαριστές είναι γεμάτοι επιθυμία, πόθο και όρεξη για κιθάρα. Θα έλεγα ότι είναι εξαιρετικά δεκτικοί και ευέλικτοι σε κάθε μουσική και για κάθε είδος. Οι Έλληνες, γενικά, ως λαός έχουν μια ιδιαίτερη αισθητική.

Γνωρίζετε κάποιον Έλληνα συνθέτη κιθάρας;

Έχω ακούσει πολύ ενδιαφέροντα κομμάτια του Δ. Φάμπα και μου αρέσουν πολύ οι ελληνικοί χοροί του. Μου αρέσει επίσης η δουλειά του Κ. Τζωρτζινάκη. Ο Β. Μπουντούνης γράφει ωραία πράγματα τα οποία έχω ακούσει από την Έλενα Παπανδρέου. Ήμουν έτοιμος να πω τον Χατζιδάκι, αλλά βέβαια δεν ήταν κιθαριστής. Οι γνώσεις μου πάνω στους Έλληνες συνθέτες δεν είναι επαρκείς, απλώς σας αναφέρω τι μου τράβηξε πραγματικά την προσοχή.

Έχετε και πολύ αξιόλογους εκτελεστές στην Ελλάδα: Έλενα Παπανδρέου, Κώστα Κοτσιώλη, Αντιγόνη Γκόνη... αλλά και η νέα γενιά έχει σημαντικούς κιθαριστές. Στην Γαλλία είχα αρκετούς Έλληνες μαθητές και οφείλω να ομολογήσω ότι εξελίχθηκαν σε εξαιρετικούς καθηγητές και σολίστες. Και βέβαια δεν μπορώ να μην αναφέρω τον Ευάγγελο Ασημακόπουλο και τη Λίζα Ζώη. Τους χρωστώ την πρώτη μου εμφάνιση στην Ελλάδα και ποτέ δεν πρόκειται να το ξεχάσω. Πάντως, για να ολοκληρώσω, στην Ελλάδα έχω ακούσει πολλούς καλούς κιθαριστές όλα αυτά τα χρόνια.

Ίσως περισσότερους απ’ ό,τι περιμένατε;

Θα έλεγα πως ναι, τουλάχιστον στην αρχή.

Ποιες είναι οι επιρροές σας από την κλασική μουσική, γενικά;

Λατρεύω τόσους πολλούς συνθέτες. Ο Bach, παρόλο που δεν πιστεύω στο Θεό, είναι ο μόνος που με έκανε να αναρωτηθώ για την ύπαρξή του. Θαυμάζω τον Chopin, τον Ravel, τον Debussy βεβαίως και γενικά είμαι λάτρης της γαλλικής σχολής. Μου αρέσουν ο Stravinsky, ο Schumann, τα έργα του Villa -Lobos, όχι μόνον αυτά που έγραψε για κιθάρα, ο Milhaud. Όλοι αυτοί με καθοδήγησαν…δεν είμαι ιδιαίτερα θαυμαστής του Beethoven, για να είμαι ειλικρινής. Όσον αφορά στον κιθαριστικό κόσμο, θα έλεγα ότι ο Mertz ποτέ δεν με συγκίνησε. Λατρεύω τους συνθέτες του 19^ου αιώνα, αλλά ο Μertz ποτέ δεν κατάφερε να με πείσει.

Όταν είστε στο σπίτι και θέλετε να ακούσετε κάτι για να χαλαρώσετε, τι είδους μουσική επιλέγετε;

Οτιδήποτε. Από ινδική μουσική, που τη λατρεύω (σιτάρ), ίσως κλασική μουσική (Chopin, Mozart), βραζιλιάνικα και αργεντίνικα τραγούδια, μέχρι βουλγάρικες φωνές... γενικά, καλή μουσική. Είναι δύσκολο να ορίσω τι είναι κακή μουσική, το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι υπάρχει.

Αναμφισβήτητα έχετε μια πολύ ιδιαίτερη αισθητική και ένα ξεχωριστό ύφος τόσο στο παίξιμο όσο και στη σύνθεση. Είχατε ποτέ τη φιλοδοξία να δημιουργήσετε μια εντελώς προσωπική μουσική γλώσσα όπως ο Jimi Hendrix ή ο Charlie Parker;

Για να είμαι ειλικρινής, όχι. Ποτέ. Ακόμα και τώρα που μου κάνεις την ερώτηση, ποτέ δεν μου πέρασε αυτή η σκέψη. Το μόνο που ίσως επιδίωξα ήταν να έχω ένα συγκεκριμένο "χαρακτήρα" στο όργανο περισσότερο από ό,τι με ενδιέφερε να τον έχω στη σύνθεση. Οι επιλογές μου στα ηχοχρώματα, να δημιουργήσω ένα είδος fusion αλλά όχι με τη μορφή του κολάζ... Είναι πιο δύσκολο να δημιουργήσεις καλό fusion χωρίς να πέσεις στην παγίδα του κολάζ. Αυτό είναι για μένα η κακή μουσική, το κολάζ: το rock μέρος, το ινδικό μέρος…Όταν λένε π.χ. “αφιέρωμα στον Piazzolla” αυτό είναι ένα είδος σούπας, είναι ψεύτικος και κακός Piazzolla. Αν πρόκειται να αφήσω κάτι, θα είναι το ίχνος κάποιου που προσπαθεί να φτιάξει μια καλή μίξη, μια μίξη με γούστο. Όταν συνθέτω προσπαθώ να είμαι απολύτως τίμιος με τον εαυτό μου. Δεν είναι όμως τόσο εύκολο να παραμένεις τίμιος συνέχεια. Πρέπει να αντιμετωπίσεις ένα σωρό μικρούς δικτάτορες: για παράδειγμα, το δικτάτορα της σύγχρονης μουσικής, αν θέλεις να γράψεις κάτι αρκετά σύγχρονο. Είναι δύσκολο να μην πέσεις σε αυτήν τη μεγάλη διανοητική παγίδα, της οποίας είμαι και εγώ θύμα. Τελικά όμως η πραγματική μου φύση είναι αυτή που κυριαρχεί πάντα και αυτό δεν μπορείς να το αλλάξεις. Είμαι ανίκανος να γράψω μουσική την οποία δεν αισθάνομαι. Όταν συνθέτω σκέφτομαι τι μου αρέσει εμένα, ονειρεύομαι το κοινό την ώρα που θα το ακούει και πώς θα μπορέσω να το συγκινήσω – γιατί είμαι και συνθέτης και σολίστας, είμαι και τα δύο. Δεν υπάρχουν πολλοί μ’ αυτή την ιδιότητα. Υπάρχουν πολλοί συνθέτες που δεν είναι ερμηνευτές καθώς και μεγάλοι εκτελεστές που δεν έχουν γράψει στη ζωή τους ούτε δύο νότες. Έχω παρατηρήσει ότι αυτοί που συνθέτουν και παίζουν είναι φίλοι μου. Μιλάω για τον Sergio Assad, τον Ντούσαν Μπογκντάνοβιτς, τον Νικίτα Κόσκιν… Μ’ αυτούς υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, δεν συζητάμε μόνο για τις χορδές που χρησιμοποιούμε. Μοιραζόμαστε πολλά και μιλάμε περισσότερο για άλλα θέματα εκτός της μουσικής.

Σε παλαιότερη συνέντευξή σας είχατε πει ότι θεωρείτε ανόητο να γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα σε συνθέτες και εκτελεστές. Τι εννοείτε;

Ενδόμυχα, θα μπορούσα να απαντήσω με μια ερώτηση στον εαυτό μου. Πάντοτε αναρωτιόμουν και εξακολουθώ να αναρωτιέμαι, πώς γίνεται ένας εκτελεστής (και ακόμα περισσότερο ένας σολίστας) να μη συνθέτει. Είναι ένα άλυτο μυστήριο για μένα. Οι γλύπτες δημιουργούν γλυπτά, οι ζωγράφοι πίνακες. Αλλά οι μουσικοί; Οι περισσότεροι από αυτούς μου θυμίζουν βρικόλακες, έτοιμοι να ρουφήξουν το αίμα των άλλων. Είναι μια κατάσταση την οποία δεν μπορώ να αντέξω. Συνηθίζουν να λένε: "Δημιουργούμε μέσω της αναπαραγωγής των έργων κάποιων άλλων". Όμως αυτό δεν είναι το ίδιο, δεν νοείται έτσι η δημιουργία. Δημιουργία, κατ΄ αρχάς, είναι μια λευκή σελίδα, κάτι κενό. Συνεχώς διακατέχομαι από ένα αίσθημα αμφισβήτησης. Οι εκτελεστές θέλουν να δηλώνουν και δημιουργοί. Λυπάμαι… δεν είναι έτσι. Αναπαράγουμε τον Schumann ή τον Sor. Δεν είναι το ίδιο. Αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν να μην είναι ολοκληρωμένος ένας μουσικός. Ο μουσικός είναι αδιάκοπα ένα κομμάτι μιας ευρύτερης διαδικασίας που περιλαμβάνει αυτοσχεδιασμό, συνθετική ικανότητα, ικανότητα να αναλύει αυτά που παίζει και πολλά άλλα. Όλα αυτά ακούγονται σαν μια τεράστια πρόκληση, όμως τα θεωρώ πολύ φυσικά.

Στην ίδια συνέντευξη είπατε ότι ο στόχος σας ως συνθέτης είναι να δημιουργήσετε ένα συναισθηματικό αντίκτυπο στους ακροατές που δεν είναι ειδικοί, μέσα από μια εκλεπτυσμένη τέχνη. Πιστεύετε ότι το έχετε πετύχει;

Είναι ο στόχος μου, αναμφισβήτητα. Το πιστεύω ακράδαντα, θεωρώ ότι μπορεί να γίνει – να αγγίξεις δηλαδή την πλειονότητα των ανθρώπων, με διαφορετικό τρόπο αλλά χρησιμοποιώντας το ίδιο μέσο. Είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι το κοινό μπορεί να ανταποκριθεί ακόμα και στο σύγχρονο ρεπερτόριο. Εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο θα το προσεγγίσεις – και δεν είναι αναγκαίο να απευθυνθείς άμεσα σε αυτό. Συμβαίνει όταν χρησιμοποιείς έναν απρόσμενο ήχο ή όταν χρησιμοποιείς την κιθάρα με διαφορετικό από τα συνηθισμένα τρόπο. Το κοινό αντιδρά και σε άλλου είδους ερεθίσματα: στην παρουσία σου, στη φιλοσοφία σου, στο στήσιμό σου επάνω στη σκηνή… Βάζω τα δυνατά μου να πλησιάσω τους ακροατές, να τους κάνω να νιώσουν άνετα και να νιώσω κι εγώ εξίσου βολικά απέναντί τους. Ο στόχος μου αλλά και η υπερηφάνεια μου είναι να τους μιλήσω μέσα από τη μουσική μου και να τους αγγίξω με έναν πολύ φυσικό τρόπο. Νιώθω ευτυχής γνωρίζοντας ότι το κοινό μου αποτελείται από πολλούς μη μουσικούς.

Μπορεί δηλαδή ένας ακροατής που δεν έχει εξοικειωθεί με τον ήχο μιας κιθάρας, να την αγαπήσει εντέλει;

Εξαρτάται από το ποιος παίζει! Υπάρχουν εκπληκτικοί κιθαριστές αλλά είναι τόσο βαρετοί που καταστρέφουν και τις τελευταίες ευκαιρίες να κάνουν την κιθάρα αγαπητή σε αυτό το, εν δυνάμει, νέο κοινό. Έχω υποφέρει πολλές φορές σε τέτοιες καταστάσεις: να ξέρω ότι παρακολουθούν θεατές που θα ήταν μελλοντικοί λάτρεις της κιθάρας και όμως να μην επιστρέφουν ποτέ ξανά στις αίθουσες. Στέκονται εκεί, βαριεστημένοι, μελαγχολικοί και έχουν δίκιο! Πρέπει να πεις μια ιστορία μέσα από μια συναυλία. Ας είναι μικρή ή λιτή…την επόμενη μέρα, όμως, πρέπει να τη θυμούνται. Η δική μου προσέγγιση είναι να παίζω μουσική με έναν διαφορετικό τρόπο. Είναι αυτό που είμαι και έχω πειστεί ότι είναι αρεστό και στο κοινό. Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να συγκινήσω τους ανθρώπους χωρίς να τους ξεγελώ ή να κάνω εκπτώσεις στην ποιότητα της μουσικής.

Πιστεύετε ότι η έλλειψη διάθεσης για σύνθεση λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο και για τον αυτοσχεδιασμό;

Όχι. Στην αρχή μιας σύνθεσης ξεκινάς, κατά κάποιον τρόπο, με αυτοσχεδιασμό. Όταν έχεις μπροστά σου τη λευκή σελίδα, κάτι πρέπει να κάνεις, οπότε αυτοσχεδιάζεις. Παίρνεις το πρωτογενές υλικό και από εκεί και πέρα μπορείς να το μεγεθύνεις και να το εξελίξεις σε οτιδήποτε θελήσεις. Σύνθεση και αυτοσχεδιασμός είναι δίδυμα και ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Το παράδοξο είναι ότι γνωρίζω συνθέτες που αδυνατούν να αυτοσχεδιάσουν παίζοντας έστω δύο νότες και όμως γράφουν πολύ περισσότερες. Είναι ένα μυστήριο… Φανταστείτε έναν ποιητή που δεν είναι καλός ηθοποιός!

Όταν συνθέτετε, να σας φανταζόμαστε με μια κιθάρα στο χέρι ή μπροστά σε ένα πιάνο;

Έχω τα πάντα μέσα στο μυαλό μου και χρησιμοποιώ την κιθάρα μόνο για εξαιρετικές περιπτώσεις. Όταν έχεις την κιθάρα στο χέρι ελλοχεύει ένας κίνδυνος: έρχονται στο μυαλό, συνεχώς, οι ίδιες σκέψεις, οι ίδιες προοπτικές, τα ίδια αρπίσματα. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή μου είναι όταν γράφω κάτι που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να παιχτεί, και στο τέλος καταφέρνω να το κάνω απόλυτα συμβατό με το όργανο (χρησιμοποιώντας τις ανοικτές χορδές, κουρδίζοντας διαφορετικά κτλ.), όταν δηλαδή κάνω κάτι απροσδόκητο. Εξουδετερώνει, ουσιαστικά, όλες τις συνήθειες, σε προκαλεί να επινοήσεις κάτι καινούριο, νέες τεχνικές. Κάτι που δεν θα ήταν δυνατόν να κάνω κρατώντας την κιθάρα, διότι τα αντανακλαστικά θα είναι πάντοτε τα ίδια. Είναι, ίσως, η αγαπημένη μου στιγμή στη σύνθεση – όταν δηλαδή γράφω κάτι μη κιθαριστικό και στην συνέχεια γίνεται πολύ κιθαριστικό. Για παράδειγμα: όταν συνθέτω ένα κονσέρτο, για το μέρος της κιθάρας δεν χρειάζομαι κιθάρα. Πάω στο πιάνο, ακούω τις συγχορδίες, βεβαιώνομαι ότι τελείωσε και κάνω αλλαγές όπου πιστεύω ότι χρειάζονται. Και να ξέρετε: γίνονται πολλές αλλαγές. Μέχρι τη στιγμή που θα ακουστεί ο αληθινός ήχος, η πραγματική δόνηση από την κιθάρα, ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για το αποτέλεσμα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει συνθέτης που θα πει "ωραία, τελείωσα…δεν το έχω ακούσει ποτέ αλλά είναι όλα υπό έλεγχο"!

Πόσο σημαντική είναι στη ζωή σας η διδασκαλία; Διδάσκετε μόνο για βιοποριστικούς λόγους ή το απολαμβάνετε πραγματικά;

Είναι στ’ αλήθεια μια προσωπική ευχαρίστηση. Εδώ και έξι χρόνια που διδάσκω στο Ωδείο του Παρισιού, ποτέ δεν μπήκα στην αίθουσα νιώθοντας βαριεστημένος ή κακόκεφος. Είναι η επαφή μου με την πραγματικότητα∙ η διδασκαλία κρατά τα πόδια μου στο έδαφος αλλά ταυτόχρονα με βοηθά να διατηρώ το επίπεδό μου υψηλό αφού οι μαθητές μου με βλέπουν σαν πρότυπο. Είναι εξαιρετικά τιμητικό αυτό για μένα. Χρειάζομαι τους μαθητές μου όσο με χρειάζονται κι εκείνοι. Δίνω τον καλύτερό μου εαυτό, την εμπειρία μου και δεν έχω τίποτε να κρύψω. Δεν φοβάμαι να πω "δεν γνωρίζω". Είναι η αδυναμία μου μα και η δύναμή μου. Είμαι ένας απλός άνθρωπος που δεν μπορεί να ξέρει τα πάντα. Πολλές φορές μάλιστα, το απολαμβάνω. Τις προάλλες κάποιος μαθητής μού είπε ότι η θέση του χεριού μου δεν είναι η συνηθισμένη. Του είπα "Το ξέρω! Και ο δάσκαλός μου την ίδια άποψη είχε! Ίσως έχω κάτι το επαναστατικό μέσα μου". Δεν ακολουθώ τη γραμμή του δασκάλου μου, ούτε των κιθαριστών της γενιάς μου. Θα έλεγα ότι πάντοτε ήμουν το "μαύρο πρόβατο", για τους δικούς μου λόγους. Μου αρέσει ο λάθος ήχος αλλά όχι όταν είναι υπερβολικά λάθος διότι είμαι οπαδός της καθαρότητας και της διαύγειας, οπότε μου αρέσει να ακούω, να διακρίνω τις φωνές. Αλλιώς, έχεις έναν διαρκή στρογγυλό ήχο που είναι μεν καλός, αλλά γίνεται βαρετός κάποιες φορές. Δεν μπορώ να πω με κάθε λεπτομέρεια τι κάνω, ξέρω όμως ότι δεν είμαι κολλημένος στο ίδιο σημείο. Οφείλουμε να εξουσιάζουμε την κιθάρα και όχι το αντίθετο – να γινόμαστε σκλάβοι της. Η κιθάρα μάς περιμένει, σαν θηρίο, να τη δαμάσουμε. Το όργανο είναι το όχημα της μουσικής!