EΝΙΟ ΜΟΡΙΚOΝΕ
Ένας ζωντανός θρύλος που “έντυσε” με τις ατμοσφαιρικές μελωδίες του αμέτρητες σκηνές δράσεις…
Ο Ένιο Μορικόνε αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της κινηματογραφικής μουσικής. Ο αυτοκράτορας των soundrack έχει συνθέσει τη μουσική για περισσότερες από 500 ταινίες και τηλεοπτικές σειρές.
Θεωρείται ίσως ένας από τους πολυγραφότερους μουσουργούς στην ιστορία του κινηματογράφου.
O κορυφαίος κινηματογραφικός συνθέτης γεννιέται στη Ρώμη στις 10 Νοεμβρίου του 1928 και είναι γιος τρομπετίστα της τζαζ. Ως παιδί-θαύμα αρχίζει να συνθέτει μουσική στα έξι του χρόνια. Στην ηλικία των εννέα ετών,οι γονείς του τον γράφουν στην Εθνική Ακαδημία της Σάντα Σεσίλια και στην ηλικία των δώδεκα, αρχίζει να παρακολουθεί μαθήματα αρμονίας διάρκειας 4 χρόνων. Ο ίδιος όμως χάρη στην μουσική του ευφυΐα, τα ολοκληρώνει σε 2 χρόνια. Παράλληλα άρχισε να σπουδάζει τρομπέτα, ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του, Μario Morricone. Το 1940 γράφεται σε ωδείο για περαιτέρω σπουδές με δάσκαλο και καθοδηγητή τον Goffredo Petrassi.
Ήταν όμως τότε τα ζοφερά χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επικρατούσε φτώχεια, πείνα, ενώ οι βομβαρδισμοί ήταν καθημερινοί. Οι τραγικές αυτές καταστάσεις φυσικά δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστο τον νεαρό τότε συνθέτη, ο οποίος θα ενσωματώσει την δίνη αυτή του πολέμου στην μετέπειτα μουσική του για τις πολεμικές ταινίες.
Το 1946, ο Μορικόνε λαμβάνει το δίπλωμά του στην τρομπέτα και συνθέτει το ‘‘Il Mattino’’ για πιάνο. Tο 1947 συνθέτει το πρώτο του μεγάλο έργο το ‘‘Imitazione’’( για φωνή και πιάνο) και το ‘‘Ιntimita’’.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 θα αρχίσει (παράλληλα με τα κλασικά του έργα) να συνθέτει μουσική ως επένδυση σε ραδιοφωνικά προγράμματα, κάτι που έκανε για βιοποριστικούς λόγους. Συνεργάστηκε επίσης με την ιταλική Ραδιοτηλεόραση (RAI), ενώ παράλληλα συμμετείχε ως τρομπετίστας σε μία μπάντα jazz. Συνεργάστηκε κατά την διάρκεια της καριέρας του με πολλούς αξιόλογους καλλιτέχνες, ανάμεσά τους και ο έλληνας Ντέμης Ρούσσος.
Μέχρι το 1954 συνεχίζει τις σπουδές του στην μουσική, διότι παρόλο που είχε αποκτήσει πλέον πολλά διπλώματα θεωρούσε ότι οι γνώσεις του δεν ήταν επαρκείς. Από το 1955, ο Μορικόνε θα ασχοληθεί πλέον με την μουσική του κινηματογράφου. Ωστόσο, επειδή δεν ήθελε να φαίνεται το όνομά του, ήταν συχνό το φαινόμενο να υπογράφει με ψευδώνυμο τις πρώτες του κινηματογραφικές του συνθέσεις (Dan Savio). Εκείνη την εποχή ο ταλαντούχος συνθέτης θα ασχοληθεί και με πειραματικούς ήχους. Οι συνθέσεις του αυτές κυκλοφόρησαν στον δίσκο ‘‘Ut’’, ο οποίος τον έκανε γνωστό στην ιταλική αβαν-γκαρντ σκηνή.
Το 1956 και συγκεκριμένα στις 13 Οκτωβρίου, ο Μορικόνε παντρεύτηκε την Μaria Travia και το 1957 υποδέχτηκε τον διάδοχό του. Οι βιοποριστικές ανάγκες όμως είχαν πλέον αυξηθεί και η κλασική σύνθεση καθώς και το επάγγελμα του τρομπετίστα δεν ήταν ικανό να του εξασφαλίσουν τα προς το ζην.
Έτσι το 1958, ο συνθέτης αναλαμβάνει θέση ενορχηστρωτή στο τηλεοπτικό δίκτο RAI καθώς επίσης και στην δισκογραφική εταιρεία RCA και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία με το κομμάτι ‘‘Se telefonando’’.
Βλέποντας αυτή την μεγάλη επιτυχία, ο Μορικόνε στρέφεται στην ποπ μουσική και σε όλη την δεκαετία του 1960 συνθέτει κομμάτια για φημισμένους μουσικούς ανάμεσά τους ο Paul Anka, o Gianni Morandi, o Amii Stewart και πολλοί άλλοι. Οι συνεργασίες αυτές τον καθιέρωσαν έναν από τους σημαντικότερους συνθέτες και ενορχηστρωτές της δεκαετίας του 1960.
Καθώς η θητεία του στην RCA αποδείχτηκε πολύτιμη, ο Μορικόνε αποφάσισε να ασχοληθεί με έναν περιορισμένο, δύσκολο κλάδο, αλλά και επικερδή, την μουσική για το σινεμά. Ξεκίνησε έτσι να γράφει μουσική για κινηματογραφικές ταινίες, που συνήθως ήταν ιταλικές εκδοχές των αμερικανικών western. Τότε αρχίζει η θρυλική συνεργασία του με τον Σέρτζιο Λεόνε. Πρόκειται για μία από τις διασημότερες κορυφαίες συνεργασίες συνθέτη-σκηνοθέτη. Η μοιραία συνεργασία τοποθετείται στις αρχές τις δεκαετίας του 1960. Ο Ένιο Μορικόνε έχει ήδη γράψει την μουσική για ταινίες, η οποίες δεν προκάλεσαν καμία ιδιαίτερη εντύπωση. Ωστόσο το ταλέντο του και η καινοτομία του κατάφεραν να επικρατήσουν. Έτσι η ενορχήστρωση ενός παραδοσιακού αμερικάνικου τραγουδιού της φολκ κέντρισε την προσοχή του Σέρτζιο Λεόνε, ο οποίος τότε ετοίμαζε το περίφημο γουέστερν “Για μια χούφτα δολάρια’’ με πρωταγωνιστή τον Κλίντ Ίστγουντ.
Πρότεινε τότε διστακτικά στον Ένιο Μορικόνε να γράψει την μουσική. Ο ταλαντούχος συνθέτης χρησιμοποίησε μία σειρά από ηχητικά εφέ, όπως σφαίρες και ήχους μαστιγίων με σκοπό να δώσει έμφαση στην δράση και στο είδος της ταινίας. Tα μέσα αυτά έδωσαν στο soundrack ένα είδος πρωτοτυπίας, έναν χαρακτήρα, ενώ παράλληλα τόνιζαν το σκηνοθετικό όραμα του Λεόνε. Ήταν η αρχή μίας θρυλικής συνεργασίας.
Ο Ένιο Μορικόννε από τότε έγραψε μουσική για σαράντα (40) ταινίες western.
Οι πρώτες τρεις (3) γνωστές ταινίες στις οποίες συνεργάστηκαν ήταν ‘‘A Fistful of Dollars’’ (Για μια χούφτα δολάρια-1964), ‘‘For a few dollars more’’ (Μονομαχία στο Ελ Πάσο-1965), ‘‘Τhe Good, the Bad and the Ugly’’ (O Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος-1966). Η μουσική που έγραψε ο Μορικόνε για τις ταινίες αυτές συνέβαλε στον χαρακτήρα τους και ο ιταλός συνθέτης με τον ήχο του ξεχώριζε από άλλους συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής της εποχής εκείνης. Επίσης στον ξεχωριστό ήχο του Μορικόνε στις ταινίες western συνέβαλε σημαντικά ο Αlessandro Alessandroni - παιδικός του φίλος- ο οποίος σφύριζε κι έπαιζε κιθάρα. Το συγκρότημά του μάλιστα ονόματι Cantori Moderni κάλυπταν τα φωνητικά μέρη.
Μάλιστα για την ταινία ‘‘Κάποτε στη Δύση’’, ο συνθέτης συνεργάστηκε με την σοπράνο Εdda Dell’Orso, η οποία έδωσε έναν χαρακτήρα όπερας στη μουσική, καθώς και με τον Franco DeGemini που έπαιζε φυσαρμόνικα, δημιουργώντας έτσι τον ιδιαίτερο ήχο που επιθυμούσε ο Μορικόνε.
Aκολούθησαν κι άλλες πετυχημένες ταινίες όπως ‘‘Once upon a Time in the West’’( 1968), ‘‘A Fistful of Dymamite’’(1971), ‘‘My name is Nobody’’( 1973). O Moρικόνε συνέχισε να συνθέτει μουσική για western έως και το ‘‘ Buddy Goes West’ (1981), παραμένοντας ως ο κορυφαίος συνθέτης του είδους αυτού.
Ωστόσο ο Μορικόνε δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτό το είδος ταινιών. Από το 1968 ο Μορικόνε δεχόμενος καταιγιστικές επαγγελματικές προτάσεις ο επιτυχημένος συνθέτης αφιερώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στα σάουντρακ, καθώς είχε πια να γράψει μουσική για περισσότερες από είκοσι (20) ταινίες τον χρόνο! Έτσι στην συνέχεια έγραψε και μουσική για πολίτικες ταινίες όπως ‘‘The Hawks and the Sparrows’’(1966) του Pier Paolo Pasolini και ‘‘Sacco e
Vanzetti’’(1971). Συνέθεσε επίσης μουσική για τις ταινίες του Μάριο Μπάβα, τρομακτική μουσική για ταινίες του Ντάριο Αρτζέντο, για αστυνομικές ταινίες καθώς επίσης και για φιλμ επιστημονικής φαντασίας. Εν συντομία έγραψε μουσική σχεδόν για όλα τα είδη των ταινιών.
Το 1971 συνεργάστηκε με την διάσημη τραγουδίστρια Joan Baez στο ‘‘Sacco e Vanzetti’’, ενώ επίσης έγραψε το τραγούδι για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου του 1978.
Το 1979 έλαβε την πρώτη υποψηφιότητα για Όσκαρ για το soundrack του ‘‘Days of Heaven’’ του Τέρενς Μάλοκ, την δεύτερη το 1984 για το ‘‘Τhe Mission’’του Roland Joffe και την για τους ‘‘Untouchables’’ του Μπράιαν ντε Πάλμα το 1987, την τέταρτη για την ταινία ‘‘Bugsy’’ του Mπάρι Λέβινσον το 1991, ενώ την τελευταία έλαβε το 2001 για την ταινία ‘‘Μalena’’ του Τζουζέπε Τορνατόρε. Το 1982 συνέθεσε μάλιστα τη μουσική για την ταινία τρόμου ‘‘The Thing’’ του Τζον Κάρπεντερ.
Ο Μορικόνε από το 2001, έκανε περιοδείες δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό του να απολαύσει τόσο τα κινηματογραφικά soundrack όσο και τις κλασικές του συνθέσεις. Έχει γυρίσει όλο τον κόσμο, ενώ επίσης έχει παρεβρεθεί και στην Ελλάδα, δύο φορές.
Επιπρόσθετα τιμήθηκε πέντε φορές με το βραβείο ΒAFTA. Έχει πάρει επίσης δύο Χρυσές Σφαίρες, ένα Γκράμι κι ένα Χρυσό Λιοντάρι στη Βενετία το 1995 για την σημαντική προσφορά του. Επιπλέον η Γαλλία του απένειμε το 1992 το παράσημο του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών, ενώ το 2003 το Ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών τον τίμησε με το Χρυσό Βραβείο ως πρέσβη του ιταλικού πολιτισμού.
Το 2007- κι ενώ είχε προταθεί προηγουμένως για άλλα έξι όσκαρ (1979-2001)- παρέλαβε το τιμητικό Όσκαρ για την σημαντική, μαγευτική και αναμφισβήτητη συνεισφορά του στην τέχνη της μουσικής για τον κινηματογράφο, δεδομένου ότι τα soundrack ανέρχονται πλέον στα 500! Το βραβείο του το απένειμε ο Κλίντ Ίστγουντ, πρωταγωνιστής και συνεργάτης του στα επιτυχημένα western.
Στις τελευταίες δουλειές του ανεπανάληπτου αυτού συνθέτη περιλαμβάνεται και η ενορχήστρωση που έκανε στο κομμάτι ‘‘Dear God Please Help Me’’ του Μορίσεϊ. Επιπροσθέτως, ο Κουέντιν Ταραντίνο του πρότεινε να γράψει τη μουσική για την ταινία ‘‘Άδωξοι Μπάσταρδη’’, όμως ο συνθέτης αρνήθηκε λόγω χρόνου. Ο Ταραντίνο χρησιμοποίησε ωστόσο στο sounrack παλιότερες επιτυχημένες συνθέσεις του Μορικόνε.
Το 2009 ο Μορικόνε συνεργάστηκε για ακόμη μία φορά με τον Τζουζέπε Τορνατόρε, στην ταινία ‘‘Βaaria-H Πόλη του Ανέμου’’.
Το 2016 και ύστερα από τεράστιες επιτυχίες, Ο Μορικόνε παρέλαβε στα 88 του χρόνια το Όσκαρ Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής για την ταινία ‘‘Ηateful Eight’’ (Mισητοί 8), του Ταραντίνο.
Ένα χαρακτηριστικό που ανέκαθεν διέκρινε την αξιοθαύμαστη δουλειά του Μορικόνε ήταν η προσαρμοστικότητά του στα μέσα που διέθετε για να γράψει τις συνθέσεις του. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σε ταινίες με χαμηλό προϋπολογισμό, που δεν διέθετε μεγάλη ορχήστρα χρησιμοποιούσε πυροβολισμούς, σφυρίγματα, ήχους από μαστίγιο, τρομπέτα, ηλεκτρική κιθάρα συνθέτοντας έτσι κομμάτια που έχουν χαραχθεί βαθιά στην ιστορία του κινηματογράφου. Εκτός από την προσαρμοστικότητά του όμως, ήταν ταλαντούχος, εφευρετικός και μεγαλοφυής. Ήταν μάλιστα επί χρόνια μέλος στο ‘‘ Gruppo di Improvvisazione di Nuova Consonanza’’. Πρόκειται για μία ομάδα ταλαντούχων μουσικών. Μάλιστα από το 1964 έως το 1980 κυκλοφόρησε επτά δίσκους ασκώντας μεγάλη επιρροή στους κύκλους της avant-garde.
O εξέχων συνθέτης έχει πουλήσει διεθνώς περισσότερους από 50 εκατομμύρια δίσκους, από τους οποίους η Γαλλία αγόρασε 6,5 εκατομμύρια αντίτυπα και 2 εκατομμύρια δίσκους το κοινό της Κορέας.
Ο Ένιο Μορικόνε αποτελεί έναν θρύλο στην ιστορία της μουσικής. Aνήκει στους μύθους εκείνων που με τις ξεχωριστές νότες του ‘‘ντύνουν’’ τις ταινίες. Η μουσική του δεν γνωρίζει σύνορα, αφήνοντας έκπληκτο τον πλανήτη να επαινεί και να θαυμάζει τα αμέτρητα αριστουργήματά του! Ακόμη και σπουδαίοι καλλιτέχνες, όπως ο Νino Rota, ο Henry Mancini, o Philip Glass, με σεβασμό και δέος θα έκαναν χώρο για να περάσει ο ανεπανάληπτος Μαέστρος!
Παραθέτω ως επίλογο ένα ακόμη μουσικό βίντεο, στο οποίο διευθύνει ο ίδιος ο Ένιο Μορικόνε το κομμάτι ‘‘Ecstasy of gold’’, από το γουέστερν ‘‘Ο Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος’’, σε συναυλία που διεξήχθη στην Αρένα της Βερόνα στην Ιταλία το 2002.
Γιώτα Ευταξία
gteftaxia@gmail.com
Φοιτήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
