GRAN TEATRO “LA FENICE”
Βενετία, η βασίλισσα της όπερας
(του Ευάγγελου Κοκκόρη)
[Απολογία της ματιάς]

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

[Απολογία της ματιάς]
GRAN TEATRO “LA FENICE”
Βενετία, η βασίλισσα της όπερας

Η οροφή του θεάτρου πριν την καταστροφική πυρκαγιά της 9ης Ιανουαρίου του 1996

Στα τέλη του 18^ου αιώνα η Βενετία, βασίλισσα του λυρικού θεάτρου, με μια μακρά, ιστορική και καλλιτεχνική παράδοση, διέθετε ένα σημαντικό για την εποχή αριθμό θεάτρων σε πλήρη λειτουργία. Τα γνωστότερα από αυτά ήταν το S. Salvador, που αργότερα μετονομάστηκε σε “Apollo”, το S. Luca (το σημερινό Goldoni), το S. Cassiano, το S. Angelo και το S. Moise.
Τα τρία θέατρα που ανήκαν στην οικογένεια Grimani ήταν το S. Giovanni Grisostomo (μετονομασμένο σήμερα σε Malibran), το S. Samuele και το S. Benedetto, επονομαζόμενο σήμερα Rossini.
Το πιο κομψό και οργανωτικά άρτιο ήταν το S. Benedetto, το οποίο το 1733 καταστράφηκε από πυρκαγιά. Η ανακατασκευή του σηματοδότησε μια έριδα ανάμεσα στην εταιρεία – ιδιοκτήτρια του νέου θεάτρου και την Βενετσιάνικη οικογένεια Grimani. Μια σειρά από διενέξεις ανάμεσα στα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα και μια δικαστική απόφαση υπέρ της Βενετσιάνικης οικογένειας ώθησε την εταιρεία να πουλήσει το θέατρο, αποφασίζοντας να χτίσει ένα άλλο, μεγαλύτερο, ομορφότερο και πολυτελέστερο από αυτό που έχασε στη νομική μάχη.

Η γέννηση ενός ιστορικού θεάτρου

Η είσοδος του θεάτρου “La Fenice”, όπως αποδίδεται σε γκραβούρα του 19ου αιώνα

“La Fenice” (o Φοίνικας) ήταν το όνομα του καινούργιου θεάτρου που συμβόλιζε την αναγέννηση της εταιρείας από τις δυστυχίες της. Παρουσιάστηκαν τα αρχιτεκτονικά σχέδια, και με 72 ψήφους υπέρ και 28 κατά, η σύνοδος των μελών αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το σχέδιο του Giannantonio Selva (1753-1816). Τα έργα κατεδάφισης των γύρω παλαιών κτιρίων άρχισαν τον Ιούνιο του 1790. Τον Απρίλιο του 1792 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του θεάτρου La Fenice και στις 16 Μαϊου έγιναν τα εγκαίνιά του με την όπερα “I giochi di Agrigento”, σύνθεση του Giovanni Paisiello με λιμπρέτο του Alessandro Pepoli.
Από τότε το Fenice υπήρξε το πιο φημισμένο θέατρο της Ιταλίας μα και όλης της Ευρώπης, παρουσιάζοντας διαδοχικά πολλά αριστουργήματα του λυρικού θεάτρου και συντελώντας κατά πολύ στη διαμόρφωση της όπερας.
Ο Gioacchino Rossini πέρασε το κατώφλι του Fenice στις 6 Φεβρουαρίου του 1813 με το έργο “Tancredi”, το πρώτο του σοβαρό αριστούργημα. Επρόκειτο να συνθέσει δύο ακόμη όπερες και μία από αυτές ήταν η Semiramide, την οποία παρουσίασε στις 3 Φεβρουαρίου του 1823. Δύο όπερες του Vincenzo Bellini γράφτηκαν για το Fenice: “I Capuleti e I Montecchi” (Μάρτιος του 1830) και “Beatrice di Tenda” (Μάρτιος του 1833). Ο Gaetano Donizetti παρουσίασε το 1830 την “Anna Bolena”, μία από τις μεγαλύτερες δραματικές όπερες. Η τελευταία όπερα πριν από την πυρκαγιά της 12ης προς 13η Δεκεμβρίου του 1836 ήταν η όπερα “Belisario”.
Η εταιρεία αποφάσισε να προχωρήσει στην ανοικοδόμηση του θεάτρου αμέσως. Αυτό το λεπτό έργο ανελήφθη από τους αδελφούς Giovanni Battista και Tomaso Meduna, επιφανείς αρχιτέκτονες, η όλη δε διακόσμηση του θεάτρου ανετέθη στον καθηγητή Tranguillo Orsi. Tο αποτέλεσμα ήταν ένα ακόμη πιο φιλόξενο και κομψό θέατρο, αληθινό στολίδι.

Η σκηνή του θεάτρου, όπως σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Giovanni Battista και Tomaso Meduna

Τη βραδιά της 26ης Δεκεμβρίου του 1837, σαν τον μυθικό Φοίνικα, το Fenice ξανακέρδισε την παλιά του αίγλη και ανανέωσε τη δύναμή του.
Το 1842 το Fenice καλωσόρισε τον Verdi, τον μεγαλύτερο από τους συνθέτες όπερας του 19ου αιώνα, με το ανέβασμα της όπερας “Nabucco”. Το 1844 ο Verdi συνέθεσε την “Ernani” και ακολούθησαν ο “Attila” (1846), ο “Rigoletto” (1851), η “Traviata” (1844) και η “Simon Boccanegra” (1857), έργα τα οποία το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα το Fenice μοιραζόταν με τη Σκάλα του Μιλάνου.
Στη δεκαετία που ακολούθησε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, το Fenice έγραψε μια χαρούμενη περίοδο εντατικής δουλειάς και ανανεωμένου γοήτρου.
Οι μεγαλύτεροι τραγουδιστές, οι πιο σπουδαίοι μαέστροι, ονόματα που έμειναν στην ιστορία παρουσιάστηκαν στο θέατρο La Fenice, έχοντας προκαλέσει την έκσταση του κοινού.

 Εν τω μεταξύ, με πρωτοβουλία της Bienalle της Τέχνης, το πρώτο σύγχρονο Φεστιβάλ Μουσικής έλαβε μέρος στο Fenice το 1830 και έτσι γεννήθηκε ένας θεσμός που θα έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση και ανάπτυξη του γοήτρου του θεάτρου. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το Fenice διακρίθηκε για τα προγράμματά του και τους εξέχοντες ερμηνευτές που φιλοξενούσε. Έργα μοναδικά των Igor Stravinsky, Benjamin Britten, Luigi Nono προσέλκυσαν την προσοχή ολόκληρου του μουσικού κόσμου.

 Ο εμπρησμός της 9ης Ιανουαρίου

Η οροφή του θεάτρου παραδομένη στις φλόγες. Αμέλεια ή εγκληματική ενέργεια; Τα ερωτηματικά παραμένουν

Στις 9 Ιανουαρίου του 1996 η θρυλική όπερα της Βενετίας, La Fenice, έμελλε για πολλοστή φορά να παραδοθεί στις φλόγες. Πολλά τα ερωτηματικά τα οποία απασχόλησαν την αστυνομία και, παρά την αρχική εκτίμηση που έκλινε προς το ενδεχόμενο του ατυχήματος, εργαστηριακές έρευνες και πανοραμικές λήψεις των τριών εστιών της φωτιάς δικαιώνουν όσους μίλησαν για εμπρησμό – πιθανότατα έργο της Μαφίας. Έτσι έρχεται στην επιφάνεια μια νοσηρή προτίμηση ενός βενετσιάνικου παρακλαδιού της Μάλα Ντελ Μπρέντα να πλήττει στόχους που έχουν σχέση με τον πολιτισμό (είχε προηγηθεί ο εμπρησμός της όπερας Petrucelli του Μπάρι). Μία εκδοχή είναι η επίδειξη δύναμης, ενώ μια άλλη κατευθύνεται προς τις εργοληπτικές εταιρείες που επιδιώκουν την ανακατασκευή του έργου, επενδύοντας σε αυτό μεγάλα χρηματικά ποσά. Λίγους μήνες αργότερα, η σύλληψη ενός ανθρώπου της Μαφίας, αποκαλύπτει τη συνεργασία της Μαφίας του Μπάρι με αυτή της Βενετίας.
Ακόμα μέχρι σήμερα η ανάπλαση του La Fenice είναι εκκρεμής. Οι  προθεσμίες που κατά καιρούς δίνονται για την ολοκλήρωση του έργου συνεχώς παραβιάζονται, ενώ οι δραστηριότητες του θεάτρου στεγάζονται σε ένα πρόχειρο κατάλυμα σε άλλο σημείο της Βενετίας.
Ευχή όλων ωστόσο είναι, το θέατρο La Fenice να αναγεννηθεί ακόμη μια φορά από τις στάχτες του.

Υ.Γ. Βέβαια το La Fenice επαναλειτούργησε και αναγεννήθηκε από τις στάχτες του.
Ο πολιτισμός όμως είναι μια υπόθεση εύθραυστη που προϋποθέτει αρχές και δομές.
Πόσο μοιάζουν τα πράγματα συγκρίνοντας το χθες με το σήμερα.
Ο παρατατικός είναι ο χρόνος της αγωνίας, όλα μοιάζουν ακίνητα... λέει ο Prust.
και τελικά πάντα έρχεται μιά στιγμή όπου μαθαίνουμε να σιωπούμε.

Ευάγγελος Κοκκόρης
(Σεπτέμβριος 2009)