Η ΚΥΡΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΜΕΛΙΕΣ- ΤΡΑΒΙΑΤΑ (Της Γιώτας Ευταξία)

 

Η ΚΥΡΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΜΕΛΙΕΣ- ΤΡΑΒΙΑΤΑ
Όταν η κλασική λογοτεχνία συναντά την μαγεία της όπερας

 

        

«Το Κακό είναι μόνο μια ματαιοδοξία, ας περηφανευόμαστε για το Καλό και κυρίως ας μην απελπιζόμαστε» (Η Κυρία με τις Καμέλιες: 27)

«Everything in life is folly,
except for pleasure.
Let us be joyful, for love
is a fleeting and short-lived joy»
(Violetta- La Traviata- Act 1)

Ένα πρόσωπο. Μία γυναίκα. Μία παραστρατημένη γυναίκα. Μία τραγική όψη που έμελλε να αποτελέσει έμπνευση για ένα μυθιστόρημα, ένα θεατρικό έργο και μία εμβληματική όπερα. Μία γυναίκα θνητή, αμαρτωλή, η οποία όμως μέσω της ψυχικής αγνότητας, της ειλικρίνειας και της ουσιαστικής αγάπης πέρασε στην αθανασία, αποδεικνύοντας ότι πίσω από μία σκοτεινή ζωή δύναται να κρύβεται ένα φως, καθότι και η σκιά από το φως γεννιέται!

Το όνομα της γυναίκας αυτής Alphonsine Rose Plessis, η οποία θα γίνει ευρέως γνωστή ως Marie Duplessis.

Γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1824 στην κοινότητα Νονάν -λε- Πέν στην Νορμανδία. Τα παιδικά της χρόνια κάθε άλλο παρά ανέμελα και πλούσια ήταν. Μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον φτώχειας και βίωσε δύσκολες ενδοοικογενειακές καταστάσεις. Ο πατέρας της ονόματι Marin Plessis (Jean Martin Plessis) ήταν υβριστικός και βίαιος προς την μητέρα της Marie- Louisse- Michelle Deshayes με αποτέλεσμα εκείνη να τους εγκαταλείψει. Έφυγε από τη ζωή όταν η Marie Duplessis ήταν μόλις 6 ετών. Με αφορμή τον πρόωρο θάνατο της μητέρας της, η Μarie στάλθηκε σε μία φάρμα την ιδιοκτησία της οποίας κατείχε ένας ξάδερφος της μητέρας της. Σύμφωνα με βιογραφικές πηγές στην ηλικία των επτά ετών η Μarie κακοποιήθηκε από εργάτες της φάρμας, κάτι το οποίο-σύμφωνα με όσα έχουν καταγραφεί- συνέβαινε κατ’ εξακολούθηση. Σώθηκε μοιραία όταν επέστρεψε ξανά στον πατέρα της, ο οποίος την εγκατέλειψε όταν η Marie βρισκόταν στην απαρχή της εφηβείας δίνοντάς την σε έναν ηλικιωμένο εργένη στο Παρίσι. Κατάφερε, ωστόσο, να ξεφύγει βρίσκοντας δουλειά ως υπηρέτρια στην γαλλική πρωτεύουσα. Έμαθε επίσης την τέχνη της μοδίστρας, όμως προς το τέλος της εφηβείας της ξεκίνησε να εργάζεται ως εταίρα στο Παρίσι, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα στα μέσα του 19^ου αιώνα να αποκτήσει ένα είδος λογοτεχνικής φήμης και ως φιγούρα να αποτελέσει έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες. Μία συνάντηση ήταν μοιραία για την έφηβη Marie. Η συνάντηση με τον συγγραφέα, δημοσιογράφο και θεατρικό σκηνοθέτη Louis Nestor Rocqueplan μία μέρα του 1839. Η συνάντηση αυτή αποτέλεσε το κλειδί για να ανοίξει τις πόρτες της υψηλής και διανοούμενης κοινωνίας της εποχής. Γνώρισε σημαντικούς λογοτέχνες, καλλιτέχνες και εν γένει επιφανείς άνδρες. Εκμεταλλευόμενη την ομορφιά και την ελκυστικότητά της άρχισε να συνάπτει μία σειρά σχέσεων με πλούσιους άνδρες της εποχής. Τότε άλλαξε το όνομά της από Alphonsine Plessis σε Marie Duplessis πιστεύοντας ότι είναι πιο αριστοκρατικό. Έλαβε επίσης μαθήματα πιάνου και χορού, ενώ έμαθε να διαβάζει και να γράφει. Πλέον ήταν διάσημη και ξεχώριζε σε εκδηλώσεις για την ευφυία και την ομορφιά της. Πίσω όμως από την ομορφιά υπήρχε μία θλίψη, η οποία ήταν δικαιολογημένη, εάν θυμηθεί κανείς τα ζοφερά παιδικά χρόνια που βίωσε, τα οποία η ίδια διατηρούσε πολύ έντονα στην μνήμη της γι’ αυτό και βοηθούσε με δωρεές ιδρύματα που στήριζαν εγκαταλειμμένες γυναίκες και γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί. Φυσικά πολλοί σπουδαίοι άνδρες πέρασαν από τη ζωή της Marie Duplessis, όμως η γνωριμία της με τον συγγραφέα Αλέξανδρο Δουμά (υιό) είναι αυτή που έχει μείνει στην ιστορία λόγω του μυθιστορήματος Η κυρία με τις Καμέλιες και θα μας απασχολήσει στο άρθρο αυτό.

Το έρεβος, ωστόσο, χτύπησε την πόρτα της Marie Duplessis καθότι σε πολύ νεαρή ηλικία αρρώστησε βαριά από φυματίωση και στις 3 Φεβρουαρίου του 1847 άφησε την τελευταία της πνοή σε ηλικία 23 ετών (!). Ο τραγικός θάνατός της, όμως, αποτέλεσε το πέρασμά της στην αθανασία, μέσω του Αλέξανδρου Δουμά, ο οποίος σε ηλικία 23 ετών (ίσως η ηλικία να μην είναι τυχαία) έγραψε ένα από τα σημαντικότερά του μυθιστορήματα με τίτλο Η Κυρία με τις Καμέλιες, το οποίο κυκλοφόρησε ένα χρόνο μετά τον θάνατο της Marie (1848). Το καταξιωμένο αυτό έργο λαμβάνει χώρα στα μέσα του 19^ου αιώνα και πρόκειται εν μέρει για αυτοβιογραφία, καθώς εξιστορεί τον αληθινό έρωτα του συγγραφέα (Armand Duval στο βιβλίο) με την Marie Duplessis (Μarguerite Gautier στο βιβλίο).




Εν αρχή ο θάνατος… Η ιστορία του Αλέξανδρου Δουμά αρχίζει με θάνατο. Βρισκόμαστε στο σπίτι της ηρωίδας, όπου γίνεται μία εκτίμηση των περιουσιακών της στοιχείων, εφόσον η ίδια δεν ζει πια. Ο κεντρικός άξονας όμως του μυθιστορήματος είναι η ζωή και το μοναδικό που δίνει ανάσα στη ζωή είναι η αγάπη. Η ανιδιοτελής, η πραγματική αγάπη. Η ηρωίδα είναι μια φθαρμένη ψυχή, μία ψυχή που έχει θωρακιστεί από την αμαρτία, αλλά συνάμα είναι γεμάτη συναισθήματα μέσω των οποίων τιμωρεί τον εαυτό της, διότι αδυνατεί να δραπετεύσει από την σκληρή πραγματικότητα, όχι εκούσια, αλλά επειδή η κοινωνία δεν την αφήνει. Ο Δουμάς παρουσιάζει με ευνοϊκό τρόπο την ηρωίδα του τοποθετώντας την πάνω σε ένα βάθρο εξιλέωσης, διότι παρά το αμαρτωλό παρελθόν της, διατίθεται να θυσιάσει τα πάντα για τον έρωτά της με τον Armand, καθιστώντας την αθώα και αγνή. Οι θυσίες αυτές, ωστόσο, πέφτουν σε γκρεμό, λόγω των ηθών και των προτύπων της εποχής, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τραγικό το τέλος της ιστορίας. Πρόκειται για μία ιστορία ενός έρωτα που στην προσπάθειά του να επαναστατήσει και να συντρίψει τις προκαταλήψεις της οικογένειας και εν γένει της κοινωνίας, βυθίζεται στο σκοτάδι των συναισθημάτων, της ψυχής, του θανάτου. Η ιδέα και οι αξίες από τις οποίες εμφορείται το εμβληματικό αυτό έργο είναι διαχρονικές, χαρακτηρίζοντάς το και το ίδιο διαχρονικό.

Μετά την μεγάλη επιτυχία που γνώρισε το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά, ο ίδιος ο συγγραφέας το μετέτρεψε σε θεατρικό έργο, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1852 στο Παρίσι. Μάλιστα, σύμφωνα με τον θεατρικό συγγραφέα Νικόλαο Λάσκαρη στις 15 Οκτωβρίου του έτους 1866 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της πρώτης παράστασης Η Κυρία με τις Καμέλιες στο ελληνικό θέατρο στην Ζάκυνθο στο πλαίσιο του κύκλου παραστάσεων Ταβουλάρη (παραμένει ωστόσο ανεπιβεβαίωτη πληροφορία).

Από την θεατρική εκδοχή του επίκαιρου μυθιστορήματος φαίνεται ότι επηρεάστηκε ο Giuseppe Verdi, ο οποίος το 1852 βρισκόταν στο Παρίσι μαζί με την σύζυγό του Giuseppina Strepponi (1815-1897) και παρευρέθηκε στην παράσταση. Με την επιστροφή του από το Παρίσι ξεκίνησε να εργάζεται επάνω στο έργο του Δουμά μαζί με τον λιμπρετίστα Franceso Maria Piave (1810-1876) με σκοπό την διασκευή του σε όπερα. Ο Verdi αποφάσισε να ονομάσει την όπερα αυτή La Traviata, που σημαίνει «Η Παραστρατημένη», αποφασισμένος να προβάλλει στο κοινό ένα θέμα σύγχρονο, επίκαιρο και τολμηρό. Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος  «Η πλοκή είναι σύγχρονη. Κάποιος άλλος δεν θα αναλάμβανε αυτήν την πλοκή, ίσως λόγω ευπρέπειας, λόγω της εποχής και λόγω χιλίων άλλων ανόητων προκαταλήψεων.. Το κάνω με τη μεγαλύτερη χαρά». Η πρεμιέρα της όπερας La Traviata πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαρτίου 1853-ένα χρόνο μετά την παρουσίαση της θεατρικής εκδοχής του μυθιστορήματος- στο ιστορικό θέατρο όπερας La Fenice στην Βενετία και παρουσιάστηκε ξανά στις 6 Μαΐου του 1854 στο θέατρο San Benedetto στην Βενετία κατόπιν επεξεργασίας της Β’ πράξης κυρίως από τον ίδιο τον συνθέτη.

 

 

Στην όπερα La Traviata η γνωστή ηρωίδα Μαργαρίτα Γκωτιέ του μυθιστορήματος  Η Κυρία με τις Καμέλιες μετονομάζεται σε Βιολέτα Βαλερύ και ο Αρμάνδος Ντιβάλ σε Αλφρέντο Ζερμόν. Η όπερα – όπως και το μυθιστόρημα του Δουμά διαπραγματεύεται τον τραγικό έρωτα μίας εταίρας με τον γιο μίας πλούσιας οικογένειας του Παρισιού. Η σχέση αυτή προκαλεί φυσικά την αντίδραση της οικογένειας του νεαρού Αλφρέντο και, ως απόρροια τούτου, το ζευγάρι χωρίζει. Συναντιέται ξανά υπό την σκιά μαύρου πέπλου, καθώς η Βιολέτα πεθαίνει απομακρύνοντας με αυτό τον τρόπο τον θεατή από το λυτρωτικό και ευτυχές τέλος.

Η όπερα αποτελείται από τρεις πράξεις:

A’πράξη: Παρίσι. Αύγουστος. 1850. Η αυλαία ανοίγει και μας βρίσκει στην κατοικία της Βιολέτας Βαλερύ, όπου λαμβάνει χώρα μία δεξίωση. Εκεί ο Γκαστόνε, υποκόμης του Λετοριέρ γνωρίζει στην Βιολέτα- γυναίκα αλλά ελαφρών ηθών, γνωστή στην υψηλή κοινωνία του Παρισιού- έναν ακόμη θαυμαστή της, ονόματι Αλφρέντο Ζερμόν, ο οποίος αντιμετωπίζεται από την ίδια με μεγαλύτερη εύνοια εν συγκρίσει με λοιπούς θαυμαστές της. Οι καλεσμένοι περνούν στην αίθουσα χορού μετά από πρόποση του Αλφρέντο, όμως η Βιολέτα δείχνοντας αναμφισβήτητα σημάδια φυματίωσης δεν ακολουθεί. Ο Αλφρέντο της συμπαραστέκεται εκφράζοντας την ειλικρινή ανησυχία του και αποφασισμένος της εξομολογεί τον έρωτά του. Ενώ όλοι έχουν αποχωρήσει, η Βιολέτα αναρωτιέται εάν αυτός ο νεαρός με τα αγνά και πραγματικά  συναισθήματα δύναται να την λυτρώσει από τον μέχρι τώρα τρόπο ζωής της.

 

H Mαρία Κάλλας ως Βιολέττα Βαλερύ (1958)- La Traviata

Β’πράξη-1^η σκηνή: Έχουν περάσει περίπου 3 μήνες και βρισκόμαστε σε μία εξοχική κατοικία πλησίον του Παρισιού, όπου η Βιολέτα και ο Αλφρέντο διανύουν μία ήρεμη και όμορφη περίοδο. Μία μέρα ο Αλφρέντο πληροφορείται από την υπηρέτρια Αννίνα ότι η Βιολέτα πρόκειται να πουλήσει τα υπάρχοντά της για να μπορέσει να καλύψει τις ανάγκες τους. Τότε αποφασίζει να επιστρέψει στο Παρίσι για να διευθετήσει τις υποθέσεις του και να αποτρέψει την πώληση. Ενώ ο Αλφρέντο απουσιάζει, ο πατέρας του επισκέπτεται κρυφά την Βιολέτα και της ζητάει να εγκαταλείψει τον γιο του, υποστηρίζοντας ότι η σχέση του υιού του με μία γυναίκα ελαφρών ηθών αποτελεί απειλή για το μέλλον της κόρης του, η οποία ετοιμάζεται να παντρευτεί. Η Βιολέτα συντετριμμένη από τα λόγια του, πείθεται να θυσιάσει τα συναισθήματά της, τον έρωτά της για τον Αλφρέντο. Κατά την επιστροφή του ο Αλφρέντο λαμβάνει ένα γράμμα, στο οποίο η Βιολέτα του λέει ότι φεύγει για πάντα. Ο πατέρας Τζόρτζιο Ζερμόν προσπαθεί να καθησυχάσει τον υιό του κι εκείνος, μη γνωρίζοντας την αλήθεια, ορκίζεται εκδίκηση.

2^η σκηνή: Η 2^η σκηνή λαμβάνει χώρα στο σαλόνι της Φλόρας Μπερβουά, φίλης της Βιολέτας. Εκεί φτάνει ο Αλφρέντο και ύστερα η Βιολέτα συνοδευόμενη από έναν παλαιότερο θαυμαστή της, τον Βαρόνο Ντουφόλ. Ο Αλφρέντο παίζει χαρτιά και κερδίζει σημαντικά ποσά. Ενώ οι καλεσμένοι έχουν αποσυρθεί για δείπνο, η Βιολέτα συνομιλεί με τον Αλφρέντο και τον παρακαλεί να φύγει, διότι φοβάται ότι κινδυνεύει. Στην προσπάθειά της να τον πείσει του λέει ότι αγαπά τον Βαρόνο Ντουφόλ. Ο Αλφρέντο πλημμυρισμένος με οργή την προσβάλλει δημοσίως πετώντας στα πόδια της τα κέρδη του από τα χαρτιά και λέγοντάς της ότι την αποπληρώνει για τις υπηρεσίες που του είχε προσφέρει.

3^η πράξη: Είναι Φεβρουάριος. Βρισκόμαστε στην κρεβατοκάμαρα της Βιολέτας Βαλερύ, της οποίας οι ώρες μετρούν αντίστροφα, δεδομένου ότι η αρρώστια της έχει χειροτερέψει ραγδαία. Ένα γράμμα από τον πατέρα του Αλφρέντο την ενημερώνει ότι ο γιος του μονομάχησε με τον Βαρόνο και αφού τον τραυμάτισε διέφυγε στο εξωτερικό. Της λέει, όμως, ότι θα επιστρέψει κοντά της για να της ζητήσει να τον συγχωρέσει, εφόσον έμαθε για την αυτοθυσία της και νιώθει φοβερές τύψεις να τον βαραίνουν. Πράγματι, ο Αλφρέντο γυρίζει κοντά της και οι δύο αγαπημένοι νέοι σμίγουν ξανά και ονειρεύονται να φύγουν μαζί για το Παρίσι. Η Βιολέτα σηκώνεται για να ετοιμαστεί, όμως καταρρέει. Αμέσως σπεύδει ο γιατρός Γκρανβίλ, αλλά πλέον είναι αργά. Κατόπιν φτάνει και ο πατέρας Ζερμόν για να της ζητήσει συγχώρεση. Η Βιολέτα με ό,τι δύναμη της απομένει δίνει στον Αλφρέντο ένα μενταγιόν με το αναμνηστικό της πορτρέτο. Πλέον περιτριγυρισμένη από τον αγαπημένο της, τον γιατρό κι εκείνον που προκάλεσε το κακό, ξεψυχά στην αγκαλιά του Αλφρέντο. Μία ζωή γεμάτη αμαρτία τελειώνει με μετάνοια, με αυτοθυσία, με αγνότητα και με συγχώρεση και όλα αυτά πλημμυρισμένα με φως. Με το φως της ανιδιοτελούς αγάπης.
 

 

Όσον αφορά στην μουσική δομή της όπερας, κάθε σημείο της συνδέεται άμεσα με την εξέλιξη της δράσης. Η εισαγωγή, το πρελούδιο ξεκινά με ένα θέμα σκοτεινό, μελαγχολικό. Είναι το θέμα του θανάτου της Βιολέτας, το οποίο ακούγεται ξανά στην τρίτη και τελευταία πράξη του έργου και αποδίδει την τραγικότητα της ηρωίδας. Το πρελούδιο ξεκινά με μία αραιά ενορχηστρωμένη μελωδία στην Σι-ελάσσονα σε αργό tempo και αποδίδεται από τα βιολιά στην ψηλή έκταση. Εν συνεχεία, κάνουν την είσοδό τους τα βιολοντσέλα έχοντας την εξέχουσα μελωδία και τα βιολιά συνεχίζουν με μία αντιμελωδία, παίζοντας αντιστικτικά με την κύρια μελωδία τονίζοντας με αυτό τον τρόπο την απελπισία, την μελαγχολία και την ασθένεια της ηρωίδας. Είναι πολύ εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Verdi στην μουσική του σύνθεση ακολουθεί την σειρά του μυθιστορήματος του Δουμά. Το μυθιστόρημα ξεκινά με τον θάνατο της Μαργαρίτας. Το πρελούδιο της όπερας ακολουθεί αντίστοιχα μία αναδρομική πορεία. Αρχίζει με τον θάνατο της Βιολέτας για να μας οδηγήσει ύστερα στις μέρες χαράς. Αρχίζει με το σκοτάδι για να μας οδηγήσει μετά στο φως και να κλείσει ξανά με σκοτάδι. Με αυτό τον τρόπο ο Verdi επισημαίνει πολύ καθαρά το δίπολο Έρως/Θάνατος.

Πολύ συνοπτικά, η πρώτη σκηνή της πρώτης πράξης έχει χαρακτήρα εορταστικό και χορευτικό. Τον ερωτευμένο Αλφρέντο που επιθυμεί να πλησιάσει και να εξομολογηθεί τον έρωτά του στην αγαπημένη του αντιπροσωπεύει ένα θέμα στην Ρε- μείζονα, ενώ όταν πλέον όλοι είναι έτοιμοι για το δείπνο το θέμα επιστρέφει στην Λα- μείζονα. Ο Verdi εισάγει στην ουσία τρία κύρια θέματα, τα οποία κυριαρχούν σε όλη την όπερα. Το πρώτο είναι το θέμα του θανάτου και της τραγικότητας της ηρωίδας (σι-ελάσσονα). Το δεύτερο είναι το θέμα της αγάπης της Βιολέτας για τον Αλφρέντο (Violetta’s Love theme), το οποίο σε αντίθεση με τον θάνατο και την θλίψη υπογραμμίζει την λυτρωτική λειτουργία της αγάπης (μι-μείζονα). Τέλος, το τρίτο θέμα είναι η ενσάρκωση του έρωτα του Αλφρέντο για την Βιολέτα (φα-μείζονα).

Η δεύτερη πράξη αρχίζει με ζωντανή διάθεση, περιγράφοντας τις ημέρες ευτυχίας που περνά το ζευγάρι. Ο Verdi στην δεύτερη πράξη θέτει ως κυρίαρχη τονικότητα την τονικότητα της μι-ύφεση μείζονος υποδηλώνοντας με αυτό τον τρόπο και μία κατάληξη των δραματικών εξελίξεων. Ο θυμός όμως του Αλφρέντο όταν μαθαίνει ότι η Βιολέτα τον εγκαταλείπει υπογραμμίζεται με την τονικότητα της Ντο -μείζονος.

Η μουσική της τρίτης και τραγικής πράξης της όπερας έχει ζοφερή διάθεση αντικατοπτρίζοντας και την διάθεση της ηρωίδας. Η τονικότητα της Ντο- ελάσσονος επιλέγεται ως κύρια τονικότητα της πράξης, ενώ επιστρέφει και το αρχικό θέμα της εισαγωγής που προμηνύει τον θάνατό της. Με την επίσκεψη του γιατρού Γκρένβιλ στο δωμάτιο της Βιολέτας Βαλερύ, η αρμονία μετατοπίζεται από την Ρε- ύφεση μείζονα στην Λα- μείζονα μέσω μίας χρωματικής από το Λα- ύφεση στο Λα-φυσικό, δημιουργώντας μία δραματικότητα. Καθώς ο γιατρός είναι έτοιμος να αποχωρήσει, ενημερώνει την υπηρέτρια Αννίνα ότι απομένουν λίγες ώρες ζωής στην Βιολέτα και η προηγούμενη χρωματική μετατόπιση από το Λα -ύφεση στο Λα-φυσικό αντιστρέφεται κι επιστρέφει το αρχικό θέμα του θανάτου της ηρωίδας. Για την στιγμή που η Βιολέτα λαμβάνει και διαβάζει το γράμμα του πατέρα Ζερμόν, ο Verdi επιλέγει την Σολ-μείζονα ενώ η ενορχήστρωση είναι λιτή, επιλέγοντας δύο βιολιά να παίζουν την μελωδία κι ένα βιολί, δύο βιόλες κι ένα τσέλο να την συνοδεύουν.
Όταν ο γιατρός ελέγχει τους παλμούς της Βιολέτας και διαπιστώνει ότι είναι νεκρή, η μουσική υπογραμμίζοντας με μεγάλη σαφήνεια την τραγικότητα της στιγμής ακολουθεί μία καθοδική κίνηση στην Ρε -ύφεση ελάσσονα (ως θεωρητικό κλειδί), με την οποία υπογραμμίζεται και ο θάνατος της Βιολέτας Βαλερύ. Ουσιαστικά, υπάρχει ένας κύκλος που ξεκινά από την λα-ύφεση μείζονα και ακολουθείται από έναν διπλό κύκλο στην ρε-ύφεση ελάσσονα (θεωρητικό κλειδί), όπου και οδηγεί την όπερα στο τραγικό της τέλος.

 

La Traviata-Act III- The Metropolitan Opera

Συνοψίζοντας, τόσο ο Αλέξανδρος Δουμάς (υιός) όσο και ο Verdi μέσα από τα έργα τους, Η Κυρία με τις Καμέλιες και La Traviata αντίστοιχα, επιθυμούν να εισχωρήσουν στην καρδιά του ανθρώπου και να αποτυπώσουν τα συναισθήματά του, τα αγνά συναισθήματα, εκείνα που τον ανυψώνουν μα κι εκείνα που τον οδηγούν στην ήττα του, προκαλώντας απογοητεύσεις. Με όπλο τις λέξεις και την μουσική ο Αλέξανδρος Δουμάς και ο Verdi διηγούνται την ιστορία αγάπης μίας παραστρατημένης γυναίκας κι ενός επιφανούς άνδρα, αλλά και τις μεταπτώσεις των συναισθημάτων. Η ηρωίδα από την θλίψη περνά στην ανείπωτη χαρά και ύστερα ξανά στην θλίψη. Από τον ψυχικό θάνατο οδηγείται στην ζωή και ύστερα στον σωματικό-και ψυχικό-θάνατο. Αυτά όμως τα συναισθήματα είναι εκείνα που συνέθεταν, συνθέτουν και θα συνθέτουν τη ζωή του ανθρώπου. Και τα δύο αυτά εμβληματικά έργα επιλέγουν ως ηρωίδα τους μία γυναίκα που μπορεί φαινομενικά να φαίνεται όμορφη και δυνατή μα στην πραγματικότητα το πρόσωπο και η ψυχή της κυριαρχούνται από θλίψη και δυστυχία. Το μυθιστόρημα του Δουμά ξεκινά με τον θάνατο της Μαργαρίτας προσελκύοντας με τον τρόπο αυτό την προσοχή του αναγνώστη. Κάτι ανάλογο επιλέγει και ο Verdi με το πρελούδιο της όπερας. Ξεκινά με μία θλιβερή και αργή εισαγωγή παραπέμποντας στον θάνατο της Βιολέτας Βαλερύ. Είναι μία γυναίκα απροστάτευτη μέσα σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία, η οποία ψάχνει να βρει τον εαυτό της μέσα από την ανάγκη της να αγαπηθεί και να αγαπήσει. Γενικά και τα δύο έργα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι έχουν μία κοινή και παράλληλη ερμηνεία. Ηρωίδα τους μία εταίρα, η οποία όντας καταδικασμένη από την κοινωνία παρακινεί τον αναγνώστη/θεατή να αναρωτηθεί εάν αξίζει να βιώσει την πραγματική αγάπη. Μα ποιος, εν τέλει, είναι ικανός να κρίνει;
 Η Μαργαρίτα Γκωτιέ (Η Κυρία με τις Καμέλιες) και η Βιολέτα Βαλερύ (La Traviata) ζουν τον μεγάλο και ανιδιοτελή έρωτα. Παρόλο που και στο μυθιστόρημα του Δουμά, καθώς και στην όπερα, η ηρωίδα είναι μία γυναίκα με αμαρτωλή ζωή, ερωτεύεται αγνά και θυσιάζεται για τον αγαπημένο της. Η αγάπη είναι η λύτρωσή της. Το θέμα της ταξικής διαφοράς είναι επίσης εμφανές και στα δύο έργα. Ένας άνδρας πλούσιος ερωτεύεται μία γυναίκα κατώτερης τάξεως, γεγονός που δεν το δέχεται η οικογένειά του και οδηγεί την γυναίκα και το ειλικρινές πάθος τους στο μοιραίο κι άδικο τέλος.  Πλησιάζοντας το τέλος οι υπαίτιοι μετανοούν και ζητούν συγχώρεση από την γυναίκα που στην ουσία καταδίκασαν. Ζητούν να τους γλυτώσει από τον βούρκο της αμαρτίας τους εκείνη που εξαιτίας τους δεν κατάφερε να ζήσει, αλλά οδηγήθηκε στην κάθαρση της ψυχής της. Διαπραγματεύονται μία ιστορία αγάπης, η οποία γίνεται ένα με τον θάνατο, δημιουργώντας στον νου του αναγνώστη/θεατή το δίπτυχο Έρως/Θάνατος. Πρόκειται φυσικά για δύο έννοιες αντιφατικές, αλλά αν αναρωτηθούμε μήπως καταλήγουν ταυτόσημες; Μήπως και οι δύο έννοιες με την δύναμή τους διεισδύουν και ταράζουν την ανθρώπινη σκέψη και ψυχή προκαλώντας λήθη δίχως τύψεις; Ή μήπως ο έρωτας είναι αντίδοτο του θανάτου; Μπορεί στην ύπαρξη του ενός να εξασθενήσει η δύναμη και η παρουσία του άλλου;

Εσωτερική αναζήτηση, επαναλαμβανόμενοι συλλογισμοί, αναθεωρήσεις…

Ας τοποθετήσουμε έναν καθρέφτη απέναντί μας και ας προσπαθήσουμε μέσα από αυτόν να δούμε τον εαυτό μας, όπως κάνει και ο Verdi μέσα από την Traviata. Ενδεχομένως κάπου μέσα μας βαθιά να κρύβεται μία Marie Duplessis, Μαργαρίτα Γκωτιέ, Βιολέτα Βαλερύ…


Οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι στην όπερα La Traviata

Βιολέτα Βαλερύ (υψίφωνος)
Φλώρα Μπερβουά (μεσόφωνος)
Αλφρέντο Ζερμόν (τενόρος)
Γκαστόνε, υποκόμης του Λετοριέρ (τενόρος)
Μαρκήσιος του Ομπινύ (βαρύτονος)
Βαρόνος Ντουφόλ (βαρύτονος)
Αννίνα, υπηρέτρια (μεσόφωνος)
Τζόρτζιο Ζερμόν (βαρύτονος)
Τζουζέππε, υπηρέτης (τενόρος)
Δόκτωρ Γκρανβίλ (βαθύφωνος)
Οικονόμος-Μαντατοφόρος (βαθύφωνος)

Ενορχήστρωση:

1 πίκολο φλάουτο- 2 φλάουτα- 2 όμποε-2 κλαρινέτα-2 φαγκότα - 4 κόρνα- 2 τρομπέτες- 3 τρομπόνια- 1 μπάσο τρομπόνι- 1 άρπα- τυμπάνια- πιατίνια- μπάσο τύμπανο- τρίγωνο- 1^α και 2^α βιολιά- βιόλες- βιολοντσέλα-κοντραμπάσα.

Γιώτα Ευταξία
(Ιούλιος 2023)
gteftaxia@gmail.com
Μουσικός και Μουσικολόγος
(Υποψήφια Διδάκτωρ- ΕΚΠΑ)

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)

************************

Βιβλιογραφία (ελληνόγλωσση):

Αλτουβά, Αλ. (2008): Μαργαρίτα Γκωτιέ: H διαδρομή της διάσημης ηρωίδας του Αλέξανδρου Δουμά στην ελληνική σκηνή, μέσα από τις ερμηνείες των πρωταγωνιστριών της (σελ. 231).  Πρακτικά επιστημονικής διημερίδας «Ο ηθοποιός και η τέχνη της υποκριτικής. Θεωρία και Πράξη, Ιστορία και Παρόν». Αθήνα, 6/10/2008 και 7/10/2008, Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος». Αθήνα. Εκδόσεις Ergo. (2011)
Batta, A. & Neef, S. (2005). Τραβιάτα (Η παραστρατημένη). Στο: Όπερα: συνθέτες, έργα, ερμηνευτές (μτφρ: Γαϊδατζή, Φ., Σκαρβέλη, Γ., Τσαλίκη, Ε. (σελ. 705-707). Αθήνα: Ελευθερουδάκης.

Δρόσος, Γ. (1995). Βέρντι 1, Η ζωή, το έργο, η εποχή του. Τραβιάτα. Αθήνα: Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος.

Δουμάς, Αλ. (2020). H Κυρία με τις Καμέλιες. Αθήνα: Eκδόσεις Καρακώτσογλου.

Βιβλιογραφία (ξενόγλωσση):

Grey, T. (2002). Opera and music drama. Στο J. Samson (επιμ.), The Cambridge History of Nineteenth- Century Music, Cambridge 2002 (σελ. 371-421).

Kimbell, D. (2004). Instrumental music in Verdi’s opera. In: Taggart, Balthazar, S.L. (Ed) The Cambridge Companion to Verdi. United Kingdom: Cambridge University Press.

Διαδικτυακές πηγές:

https://www.nationalopera.gr/hrodeio/opera-hrodeio/item/5447-traviata

https://operalively.com/forums/content.php

https://www.musicwithease.com/

https://www.researchgate.net/

https://wno.org.uk/news/the-real-story-behind-la-traviata

https://el.wikipedia.org/

https://www.metopera.org/

https://www.academia.edu/

https://books.openedition.org/

https://www.britannica.com/

https://www.encyclopedia.com/

 

---

​

---

​