Sagreras, Julio Salvador
Της Μαρίας Παπαμιχαήλ
Όταν αποφάσισα να γράψω για τον Sagreras, δεν περίμενα ότι θα δυσκολευόμουν τόσο πολύ να βρω σχετικές πληροφορίες. Οι αναφορές που έβρισκα ήταν ελάχιστες και περιορισμένες στο μέγεθος μιας παραγράφου. Καθώς η έλλειψη αυτή έκανε το πείσμα και την περιέργεια να μεγαλώνουν όλο και περισσότερο, ένα όνομα προέκυψε που έμελλε να σώσει την κατάσταση: Jaime Guiscafre-Ramon. Πιο συγκεκριμένα, η διατριβή του για τη ζωή και το έργο του Sagreras που είναι η βασική –αν όχι μοναδική- πηγή για το κείμενο που ακολουθεί.
Η ζωή του
Ο Julio Salvador Sagreras γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες στις 22 Νοεμβρίου 1879. Ήδη από τη στιγμή της γέννησής του είχε αποφασισθεί το μέλλον του: και οι δυο του γονείς, ο Gaspar Sagreras και η Dolores Ramirez ήταν επαγγελματίες κιθαρίστες. Τα μαθήματα κιθάρας ξεκίνησαν σε πολύ νεαρή ηλικία από τον πατέρα του και οι πρώτες του επίσημες εμφανίσεις, στην ηλικία των έξι χρονών. Η κλίση του και το ταλέντο του ήταν εμφανείς και ο πατέρας του αποφάσισε να του προσφέρει «σοβαρές» μουσικές σπουδές. ‘Έτσι, στα δώδεκα ο Sagreras βρέθηκε στο Concervatorio Williams να σπουδάζει πιάνο και σύνθεση με τον καθηγητή Marchal. Η πρόοδος του ήταν τόσο γρήγορη που έγινε καθηγητής κιθάρας στην Academia de Bellas Artes στα είκοσι του χρόνια.
Η φυγή από την πατρική εστία προέκυψε μετά από έντονη διαφωνία με τον πατέρα του για ένα κιθαριστικό ζήτημα: μια μέρα ο Sagreras του παρουσίασε μια μεταγραφή της Sonata Pathetique του Beethoven και εκείνος υποστήριξε ότι ήταν αδύνατο να παιχτεί. Ο Sagreras θίχτηκε ανεπανόρθωτα, με αποτέλεσμα να μαζέψει τα πράγματά του και να φύγει από το σπίτι! Από κει κι έπειτα άρχισε η ανεξάρτητη πορεία του. Κατόρθωσε να ζει με αξιοπρέπεια διδάσκοντας, δίνοντας ρεσιτάλ και συνθέτοντας ενώ ήδη στα δεκαεννιά του οι προσωπικές του συνθέσεις είχαν φτάσει τις εκατό. Σε αυτή την πληθωρικότητα σίγουρα κάποιο ρόλο είχε και ο μουσικός εκδότης Francisco Núñez, καθώς έδινε στον Sagreras κάποιο χρηματικό ποσό για κάθε του κομμάτι.
Από το 1900 μέχρι το 1925 έδινε τακτικά ρεσιτάλ στο Μπουένος Άιρες, σε άλλες πόλεις της Αργεντινής αλλά και στην Ουρουγουάη, στο Μοντεβιδέο. Η δραστηριότητά του αυτή συνεχίστηκε με μικρότερη συχνότητα μέχρι το 1936, οπότε πιθανολογείται ότι ξεκίνησαν τα προβλήματα της υγείας του. Το 1905 ο Sagreras άφησε τη θέση του καθηγητή στο κονσερβατόριο για να ιδρύσει τη δική του σχολή, την «Academia de Guitarra», το εισόδημα της οποίας τον συντηρούσε για όλη του τη ζωή.
Παντρεύτηκε και απέκτησε πέντε παιδιά. Μάλιστα, μία από τις κόρες του, η Celia Sagreras Fossa, έλαβε από τον ίδιο μουσική εκπαίδευση με σκοπό να γίνει σολίστ. Όμως, προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα, λίγο πριν αρχίσει η επαγγελματική της πορεία, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και κλείστηκε σε μοναστήρι.
Η μουσική του ταυτότητα
O Ερμηνευτής
Ο Sagreras ασχολήθηκε με την κλασική κιθάρα πολύπλευρα και σε βάθος, βασιζόμενος στο πρότυπο των πρώτων κιθαριστών-δασκάλων, όπως ο Sor,o Aguado, ο Tarrega. Η ενασχόλησή του αυτή έχει τρεις πτυχές: την εκτέλεση, τη σύνθεση και την παιδαγωγική ή διδασκαλία του οργάνου. Ως προς την πρώτη πτυχή, αναφέρεται ως ένας από τους κορυφαίους δεξιοτέχνες της εποχής του και ως εξαίρετος ερμηνευτής που όμως δεν είχε τη φιλοδοξία να ακολουθήσει διεθνή καριέρα.
Ένας σύγχρονός του μουσικοκριτικός γράφει γι’ αυτόν:
Ο Sagreras είναι ένας ξεχωριστός, ένας υπέροχος ένας αριστοκράτης της κιθάρας…Γι’ αυτόν, δεν υπάρχουν δυσκολίες ούτε στην εκτέλεση, ούτε στην ερμηνεία. Κατέχει την απόλυτη μαεστρία στην μουσική …Κι ενώ δεν εμφανίζεται σε κοινό συχνά, είναι ένας καλός κρεολός, ανοιχτός, προσιτός, ερωτευμένος με την τέχνη αλλά όχι με την επίδειξη.
Στα κοντσέρτα του συμπεριελάμβανε ευρωπαϊκό και ισπανικό ρεπερτόριο, καθώς και δικές του συνθέσεις βασισμένες στην μουσική των κρεολών.[1] Συχνά συνέπραττε με άλλους κιθαριστές, όπως ο Antonio Sinopoli, ο Juan Juanalais ή κάποιες φορές και με την κόρη του. Είχε μια αγαπημένη κιθάρα για τα κοντσέρτα του, κατασκευασμένη από τον Francisco Núñez, ενώ πάντα υποστήριζε τους εγχώριους κατασκευαστές έναντι των Ευρωπαίων. Δυστυχώς, δεν ηχογράφησε τίποτα αμφισβητώντας την ποιότητα του ήχου από τον φωνόγραφο.
O Συνθέτης
Σύμφωνα με τον Ricardo Muñoz,ήταν ένας πολύ γόνιμος συνθέτης, έχοντας γράψει 118 έργα για κιθάρα, 38 κομμάτια για πιάνο και τρεις zarzuelas[2].Tο συνθετικό του έργο, δεν έχει ακόμη αποτιμηθεί – ούτε εξακριβωθεί- πλήρως, καθώς πολλές συνθέσεις του δεν εκδόθηκαν ποτέ, ενώ άλλα έργα και ιδιαίτερα tangos έχουν εκδοθεί με το ψευδώνυμο S. Regresa. Σχετικά με το τελευταίο, η πιο πιθανή αιτία μπορεί να βρίσκεται πίσω από κάποιο συμβόλαιο, το οποίο τον δέσμευε με συγκεκριμένους όρους που δε μπορούσε να παρακάμψει παρά μόνο μέσω της συγκεκριμένης οδού. Μπορεί από την άλλη, πίσω από την ψεύτικη ταυτότητα να κρύβεται η προσπάθειά του να μην συνδεθεί το όνομά του με το λαϊκό αυτό (για την εποχή) είδος.
Ωστόσο, παραμένει αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η σύνθεση ήταν μέρος της καθημερινής του ρουτίνας, γεγονός που επιβεβαιώνει η κόρη του, Zulema Firmenich de Sagreras.
Ως νεαρός συνθέτης είχε μια συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Casa Núñez και λάμβανε ένα peso για κάθε μουσικό κομμάτι. Ο ίδιος ο Jaime Guiscafre-Ramon αναφέρει ότι είχε στην κατοχή του πολλά έργα από την πρώτη αυτή περίοδο, ανάμεσά τους τα: « 10 Sonatinas o estudios», « Sherzo» και «Rapsodie Sobre Motivos Criollos». Γύρω στο 1920, άλλαξε τον Núñez με τον εκδοτικό οίκο Casa Romero y Fernandez. Ανάμεσα στα έργα εκείνης της εποχής συγκαταλέγεται και το δημοφιλές «El Colibri», ένα κομμάτι προγραμματικής μουσικής που μιμείται το πέταγμα αυτού του πουλιού.
Μετά τον θάνατό του, η Ricordi Americana αγόρασε τα δικαιώματα όλων των έργων του. Στη μουσική του, συμπυκνώνεται όλη η παράδοση της κουλτούρας στην Αργεντινή. Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Guiscafre-Ramon : «(στην Αργεντινή) η κιθάρα είναι κάτι παραπάνω από «εθνικό όργανο», είναι μέρος της συλλογικής πολιτισμικής συνείδησης.» Οι τρεις βασικές παραδόσεις της αργεντίνικης κιθάρας, η κλασική, η «criollo[3]» και το tango αναμειγνύονται στο συνθετικό έργο του Sagreras, επικυρώνοντας την ταυτότητά του ως Αργεντινού.
O Δάσκαλος
Η ιδιότητα με την οποία έγινε γνωστός διεθνώς, είναι αυτή της παιδαγωγική της κιθάρας. Η διδασκαλία ήταν μέρος της καθημερινότητας του σε τέτοιο βαθμό που ο αριθμός των τριάντα οχτώ μαθητών ανά βδομάδα, έμεινε σταθερός για όλη του την ζωή. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν δημόσια πρόσωπα που ασχολούνταν ερασιτεχνικά με την κιθάρα ή και μετέπειτα σολίστ του οργάνου όπως ο Antonio Sinopoli και η Elsa Molino.
Κατά τη δεκαετία του 1950 ο Sagreras άρχισε να εργάζεται συστηματικά πάνω στα Lecciones de Guitarra, η μέθοδος που τον κατέστησε διεθνώς αναγνωρίσιμο και καταξιωμένο. Αποτελείται από έξι διαβαθμισμένα βιβλία και βασίζεται στις αρχές των Aguado και Tárrega. Η αποδοχή και η διάδοση της μεθόδου σε όλο τον κιθαριστικό κόσμο, ήταν ανέλπιστο δώρο για την οικογένεια του Sagreras, καθώς με την αναγνώριση των δικαιωμάτων του έργου το 1960, εισέπραττε ένα σημαντικό ποσό. Πέρα από όλα, η μέθοδος αυτή ήταν ένα σπουδαίο επίτευγμα για την κιθάρα και παρακαταθήκη για την παιδαγωγική του οργάνου.
Επίλογος
Η κόρη του Sagreras, Gulema de Firmenich, είπε χαρακτηριστικά: « Ο πατέρας ήταν ένας άνθρωπος του 19ου αιώνα που ζούσε στον 20ο». Το διευκρινίζει περιγράφοντας την καθημερινότητα στο σπίτι τους, με τη μητέρα να ασχολείται ακατάπαυστα με τα πέντε παιδιά και με το σπίτι και τον ίδιο να αφιερώνει όλον τον χρόνο του στη δουλειά. Ξυπνούσε έξι το πρωί για να κάνει εξάσκηση, να συνθέσει και να διδάξει. Κάποιες φορές μπορεί να έγραφε κατά τη διάρκεια του δείπνου, χρησιμοποιώντας την πλάτη της κιθάρας για γραφείο , γυρνώντάς τη για να παίξει κάποιο σημείο της σύνθεσης. Ήταν ένας πολύ πειθαρχημένος άνθρωπος αλλά πολύ ευχάριστος και ανοιχτόκαρδος στις κοινωνικές του επαφές. Είχε σχέσεις με όλους τους εξέχοντες κιθαριστές της εποχής: Domingo Prat, Adres Segovia, Emilio Pujol.
Προς το τέλος της ζωής του, έγινε πρόεδρος στην Asocacion Guitarra, δημοσίευσε το περιοδικό Revista de la Guitarra και υπήρξε χορηγός για δράσεις και κοντσέρτα των εγχώριων καλλιτεχνών. Πέθανε στις 20 Απριλίου του 1942, μετά από μια μακρά και επώδυνη μάχη με ασθένεια του αναπνευστικού. Η κόρη του βεβαιώνει ότι εργαζόταν μέχρι την τελευταία στιγμή, αφήνοντας κάποια σχέδιά του ανολοκλήρωτα.
Το έργο του, ιδίως τα Lecciones, άρχισε να γίνεται γνωστό γύρω στο 1960. Πολλοί δάσκαλοι κιθάρας ανά τον κόσμο υιοθέτησαν τη μέθοδο του και βοήθησαν να εδραιωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε τα αντίτυπα και οι επανεκδόσεις να αριθμούν τις εκατοντάδες χιλιάδες. Μάλιστα, το 1979 η Ricordi Americana έκανε ένα μνημόσυνο για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, όπου παρευρέθησαν σημαίνοντες προσωπικότητες, ανάμεσά τους ο πρόεδρος της Ιαπωνικής κοινότητας της κλασικής κιθάρας, ο οποίος κατέθεσε στεφάνι στον τάφο!
Αν και «άνθρωπος του 19ου αιώνα», η αφοσίωσή του στην τέχνη και η ενασχόλησή του με την κιθάρα με τόσο βαθύ και ουσιαστικό τρόπο, τον καθιστούν πρότυπο μίμησης για τους μουσικούς του 21ου αιώνα. Και το πιο καθοριστικό ως προς αυτό είναι το κίνητρό του: να προσφέρει με όλες τις δυνάμεις και τα ταλέντα του και από την θέση του «εργάτη» της μουσικής τέχνης.
Μαρία Παπαμιχαήλ
Μουσικός, Μουσικοπαιδαγωγός, Ιστορικός
m.papamihail@gmail.com
Μάρτιος 2024
Βιβλιογραφία
Jaime Guiscafré-Ramon, Julio S. Sagreras: an Argentine guitarist and his music. Master’s thesis, University of Wisconsin-Madison, 1988. ISSN/ISBN/OCLC: ocm19880308
Sagreras, Julio Salvador. https://bibliolmc.uniroma3.it/node/262.
Clark, Walter Aaron. "Sagreras, Julio S." Grove Music Online. 2001. https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000047989.
Sagreras, Julio Salvador (1879-1942). https://datos.bne.es/persona/XX1531021.html.
Μουσικά Βίντεο
[1] Κρεολοί ήταν αυτοί που είχαν αμιγώς ή κυρίως ισπανικό αίμα αλλά είχαν γεννηθεί στην αποικία. Δήλωνε τη δεύτερη σε σειρά κοινωνική τάξη στο σύστημα που δημιουργήθηκε στις Ισπανικές αποικίες. Κατ΄αναλογία, η μουσική των κρεολών προήλθε από μια μείξη της ισπανικής με εγχώρια ιδιώματα, δημιουργώντας πολύ χαρακτηριστικές φόρμες και είδη.
[2] ελαφρές Ισπανικές όπερες
[3] βλ. στην παραπάνω υποσημείωση
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Το περιεχόμενο του κειμένου, το φωτογραφικό, βιντεογραφικό ή ηχητικό υλικό καθώς και η επιμέλεια του άρθρου είναι ευθύνη του συγγραφέα)
| Το TaR, εκπληρώνοντας το όραμα του ιδρυτή του Νότη Μαυρουδή (1945-2023), συνεχίζει να λειτουργεί ως μία ελεύθερη και αυστηρά μη κερδοσκοπική μουσική διαδικτυακή κοινότητα, που βασίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία και στην εγκυρότητα των συνεργατών του. Δεν απασχολεί επαγγελματίες δημοσιογράφους, διορθωτές κλπ, άρα δεν έχει την υποδομή και τους πόρους ώστε να ελέγχει την ακρίβεια των πληροφοριών και την πνευματική ιδιοκτησία του υλικού που παρατίθεται (κειμένου, εικόνων, βίντεο, ηχογραφήσεων κλπ). Βασίζεται αποκλειστικά στην καλή πίστη του αρθρογράφου, ο οποίος είναι ο υπεύθυνος για τις απόψεις του και για το υλικό που επιλέγει, από το προσωπικό του αρχείο. Οποιοσδήποτε θεωρεί ότι θίγεται από την χρήση πληροφοριών και υλικού παρακαλείται να το δηλώσει άμεσα ώστε να γίνει άμεση διόρθωση (tar.onlinemag@gmail.com). Το TaR έχει ως στόχο να στηρίξει την ποιοτική μουσική δημιουργία κι όχι να θίξει με οποιονδήποτε τρόπο τους δημιουργούς και το έργο τους. Επίσης, η πληροφόρηση που το TaR παρέχει μέσω των ενημερωτικών στηλών του για συναυλίες, εκδόσεις, σεμινάρια, διαγωνισμούς, φεστιβάλ κλπ εξαρτάται αποκλειστικά από τα Δελτία Τύπου που στέλνουν οι ενδιαφερόμενοι καλλιτέχνες ή διοργανωτές, τα οποία το TaR δημοσιεύει πάντα "καλή τη πίστει". Το TaR δεν φέρει ευθύνη για πιθανές ανακρίβειες και βασίζεται στην βοήθεια των αναγνωστών ώστε να διορθώνονται τα όποια προβλήματα. Διαχειριστής: Κώστας Γρηγορέας Ιδρυτής: Νότης Μαυρουδής |
