Ας αλλάξουμε λαό...
(Μια καταπληκτική ιδέα που πρώτος σκέφτηκε ο κύριος Μπρεχτ)
Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι για όλα φταίει ο κ. Χατζηνικολάου και οι όμοιοί του που επιβάλλουν το σημερινό νοσηρό πρόσωπο του πολιτισμού. Όχι μόνο συνεντευξιαζόμενοι, με εκνευριστική συχνότητα, με τα αηδόνια των νυχτερινών κέντρων, αλλά κυρίως εκστασιαζόμενοι από την "υψηλή τέχνη" και τη λάμψη που περιβάλλει (σαν φωτοστέφανο) την κάθε κυρία Βίσση! Και, σε ανταπόδοση, τους προσφέρουν την προστασία, τον καθαγιασμό και τη σφραγίδα ποιότητας που παρέχει η τρομερή δύναμη των ΜΜΕ, ένα όπλο που χειρίζονται με απαράμιλλη δεινότητα.
Κάποιες φορές, η όμορφη παρέα καταλήγει στις νυχτερινές πίστες, όπου επιδίδεται στο ευγενές σπορ του λουλουδοπόλεμου. Κάποιες άλλες, συνευρίσκεται σ’ αυτές τις υπέροχες τελετές (τύπου "ο άνδρας της χρονιάς") όπου η glamorous παρέα, πλαισιωμένη από μόδιστρους, πολιτικούς, επιχειρηματίες και εν γένει λαμπερούς τύπους, ανταλλάσσει βραβεία και διαπιστώνει πόσο επιτυχημένη είναι, ασφαλώς πάντα με την παρουσία της κάμερας και ει δυνατόν σε απευθείας μετάδοση. Εννοείται! Αλλιώς τι να το κάνεις το βραβείο…
Κάτω από κανονικές συνθήκες, μια παρέα που χαριεντίζεται και αλληλοσυγχαίρεται δεν θα ενοχλούσε κανέναν. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο κάθε κύριος "Χ" και η κάθε κυρία "Β", με την απεριόριστη εξουσία που διαθέτουν, εδραιώνουν την προσωπική τους αισθητική ως κυρίαρχη αισθητική της ελληνικής κοινωνίας. Η λαοφιλέστατη τέχνη της Μουσικής (sic) αποτελεί σημαντικό κρίκο σ’ αυτή την προσπάθεια.
Υπάρχει φάρμακο; Μήπως αν εκπαιδεύαμε τον κύριο "Χ" με βόλτα στο Μέγαρο μετά συνοδού, ποτό σε κάποιο τζαζ κλαμπ, να του αγοράσουμε και ωραία δισκάκια, θα βελτιώναμε λίγο το επίπεδο; Μήπως θα άλλαζε η εικόνα που προβάλλουν τα ΜΜΕ, αν τον αντικαθιστούσαμε με τον κουλτουριάρη κύριο "Ψ"; Υπάρχουν πολλοί που το πιστεύουν.
Θα μπορούσαμε βέβαια να κοιτάξουμε και την άλλη πλευρά του νομίσματος και να σταθούμε στην πλήρη αποδοχή και στήριξη αυτού του "πολιτιστικού" περιβάλλοντος από το λαό. Και όπως γνωρίζετε, λαός είναι μια ομάδα ανθρώπων που:
1ον, αποτελείται από το 50+1 των συμμετεχόντων σε μια κάποιου είδους δήλωση θέλησης. Οποιοδήποτε μικρότερο ποσοστό παύει να είναι λαός.
2ον, αποτελεί αντικείμενο λατρείας και κολακείας αυτών που ζητούν την ψήφο, το βλέμμα ή την αγοραστική του δύναμη. Και εξ αυτού...
3ον, ...είναι σοφός.
4ον, Έχει "πάντα δίκιο" και μάλιστα πανθομολογούμενο από κερδισμένους και χαμένους.
Και για να μείνουμε στα του πολιτισμού, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι τα ΜΜΕ και ειδικότερα η τηλεόραση λειτουργούν απόλυτα δημοκρατικά, έχοντας ως κεντρικό στόχο την επαφή με την πλειοψηφία και επί πλέον προσφέρουν το πολιτιστικό προϊόν που αυτή ζητά. Ας μην γκρινιάζουμε λοιπόν.
Θα ήταν όμως λάθος να περιορίσουμε τη μουσική υποβάθμιση στον ελλαδικό χώρο. Αφορά ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Η δικιά μας σταρ κυρία "Β" δεν είναι πολύ χειρότερη από τις ομορφονιές του ΜΤV. Ίσως τη δικιά μας κυρία να τη διακρίνει ένας επαρχιωτισμός, αλλά ο αέρας της επαρχίας ποτέ δεν έβλαψε κανέναν...
Θα ήταν λάθος να περιορίσουμε τη συρρίκνωση της μουσικής έκφρασης στις μέρες μας. Είναι μια διαδικασία που ξεκινά στις αρχές του 20ού αιώνα και ανατρέπει εντελώς τον τρόπο που παράγεται η μουσική. Μέχρι τότε οι συνθέτες, πέρα από το προσωπικό τους μεράκι, απευθύνονταν κυρίως σε μια εκπαιδευμένη ελίτ που εκινείτο γύρω από την ευρωπαϊκή αριστοκρατία. Μπορεί να μη συμπαθούμε πολύ αυτούς τους τύπους, αλλά συνέβαλαν αποφασιστικά στη δημιουργία κορυφαίων μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης.
Η εφεύρεση του ραδιοφώνου και του δίσκου βινιλίου μετέτρεψαν τη μουσική δημιουργία σε απόλυτο εμπορευματικό προϊόν που απευθυνόταν πλέον σε ένα μεγαλύτερο-πλατύτερο κοινό από το κοινό των συναυλιών. Πέρα από το καλόν του πράγματος, δημιουργήθηκαν δύο σοβαρές παρενέργειες:
1ον, Οι εν δυνάμει μεγάλοι κλασικοί συνθέτες στρέφονται αποκλειστικά στην αναπαραγωγή και επανεκτέλεση της παλιάς μουσικής και ιδιαίτερα των αγαπητών έργων (π.χ. συμφωνίες Μπετόβεν) ενώ η δημιουργία καινούργιων συνθέσεων μειώνεται στο ελάχιστο ή στερείται οποιασδήποτε προβολής.
2ον, Κυριαρχεί απόλυτα η μικρή φόρμα του εύκολου τραγουδιού. Ας το χαρακτηρίσουμε με τον γενικό όρο "ποπ", που πρέπει αμέσως και χωρίς κόπο να γίνεται αντιληπτό από τον μέσο ακροατή, αλλά να μπορεί, το ίδιο εύκολα, να αντικατασταθεί από το επόμενο…
Γράφτηκαν εξαίρετα δείγματα αυτού του είδους. Παραμένει όμως το γεγονός της περιθωριοποίησης εξαιρετικά σοβαρών μορφών ανθρώπινης σκέψης , όπως π.χ. η τζαζ, σε όφελος της λαϊκής αποδοχής. Και το χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της περιόδου είναι η τάση της μουσικής δημιουργίας να κατεβάσει το επίπεδό της στα μέτρα του μέσου αγοραστή και όχι να ανεβάσει τον μέσο ακροατή σε ένα ενδεχομένως υψηλότερο σκαλοπάτι.
Επανερχόμαστε και πάλι στο αρχικό ερώτημα: Τις πταίει; Τα μέσα και ο άνθρωπός τους ή ο λαός;
Η απάντηση έχει σημασία για το πού θα κατευθύνουμε τον μικρό μας πόλεμο, εμείς, ως ρομαντικοί Δον Κιχώτες, θιασώτες και υπερασπιστές ενός διαφορετικού πολιτισμού. Γιατί αν δεν φταίει ο κύριος "Χ", θα πρέπει ν’ αλλάξουμε λαό…
Δημήτρης Οικονομάκης
dikonomakis@tar.gr
(Σεπτέμβριος 2006)
