[ηλεκτρικές νότες] \"EFFECTS\"- Η όγδοη τέχνη; (1ο Μέρος)
(του Μιχάλη Καραγιάννη)

[ηλεκτρικές νότες]
"EFFECTS"-  Η όγδοη τέχνη;
(1^ο Μέρος)

Πιστεύει κανείς, ότι οι τέχνες είναι ακόμα επτά; (κατά την κλασσική επικρατούσα άποψη). Όποιος το πιστεύει, νομίζω ότι τουλάχιστον… δεν έχει λάβει υπ’ όψιν του την εποχή που ζούμε. Γιατί η εποχή που ζούμε σήμερα, αποδεικνύει περίτρανα, ότι όχι μόνο δεν είναι επτά αλλά αγνοούμε ίσως τη σπουδαιότερη, «την τέχνη της απάτης».  Όχι…μη νομίζετε, ότι το πάω αλλού. Δε θα ασχοληθώ με «Γενικούς», «Εργατολόγους», «Κομιστές», «Πρωταθλητές», Ζαχό.. Τριανταφυλλό.. Σ.Δ.Ο.Ε. κλπ. Μπορεί να βρήκα την ευκαιρία να πετάξω κάποια υπονοούμενα, αλλά το θέμα μας είναι άλλο. Είναι τα effects. Ε… και όταν λέω απάτη μην το παίρνετε τοις μετρητοίς. Άλλωστε τα effects είναι μια γλυκιά απάτη που πάντα μας χαρίζουν και ποτέ δε μας αρπάζουν.
Στην καθομιλουμένη, έχουμε συνδέσει τον όρο «εφέ» με την επίδειξη και με τη ψεύτικη εικόνα που προσπαθεί να μας δείξει κάποιος. Επίσης το έχουμε συνδέσει και με το τέχνασμα, ή με την πονηριά, άρα και με μια διάθεση εξαπάτησης. Και επειδή η λέξη δεν είναι ελληνική, όταν τη χρησιμοποιούμε, ίσως να εννοούμε λίγο από όλα αυτά. 
Η μετάφραση όμως της λέξης effect σημαίνει επίδραση. Ουσιαστικά λοιπόν οι «συσκευές effects» αυτό κάνουν. Επιδρούν στον ήχο για να το διαμορφώσουν, (modulation), να τον παραμορφώσουν, (distortion), να δημιουργήσουν μια άλλη εικόνα, (EQ), άλλη ατμόσφαιρα, (Reverb + Chorus+ Phaser + Flanger), να δημιουργήσουν ψευδαισθήσεις, (Stereo Channel, Paning,  Preamp/Speaker Simulator), ακουστικά τρυκ, (Delay, Tap Delay, Pitch Shifting, Harmonizer, Wah, Auto-WAH), και πολλά-πολλά ακόμα, που δύσκολα περιγράφονται με λέξεις. Το γεγονός ότι  μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κάθε effect ξεχωριστά ή σε συνδυασμό με πολλά άλλα effects, τότε καταλαβαίνουμε ότι αφ’ ενός έχουμε άπειρους ήχους ποσοτικά, αφ’ ετέρου βλέπουμε, ότι το ηχητικό αποτέλεσμα παίρνει τέτοιες διαστάσεις, που πρέπει να παραδεχθούμε, ότι δε θα μπορούσαμε να το πετύχουμε με κανένα φυσικό όργανο, αλλά ούτε και με ηλεκτρικό, χωρίς τη βοήθεια αυτών των συσκευών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Άρα, αφού μπορούμε να φτάσουμε σε τέτοια εντυπωσιακά επίπεδα, μόνο με τη βοήθεια τέτοιων συσκευών και να δημιουργήσουμε ακόμα και μια ακουστική πλάνη, τότε ίσως έχει δίκιο ο σοφός λαός, που δε μένει  μόνο στη μετάφραση της λέξης, αλλά προχωρά  σε πιο ουσιαστικές ερμηνείες της «καθομιλούμενης», όπως ανέφερα παραπάνω. 

Στο δια ταύτα.

   Το άρθρο αυτό το ξεκίνησα με αφορμή τις απορίες και τις ατέλειωτες συζητήσεις για τα effects, που κάνω κάθε φορά με τους μαθητές μου, ειδικότερα όταν βρίσκονται λίγο πριν τη «μεγάλη αγορά».
   Τα effects εντυπωσιάζουν αρχάριους και προχωρημένους και πρέπει να δεχθούμε, ότι μας είναι πλέον απαραίτητα. Είναι απαραίτητα, γιατί ο ήχος πάντα αποτελεί πηγή έμπνευσης και εδώ μπορούμε να έχουμε πολλούς ήχους. Πολλούς πρωτότυπους ήχους, που πέρα από τη δημιουργία της σύνθεσης έχουμε την ικανοποίηση της δημιουργίας πρωτότυπων δικών μας ήχων. Βλέπουμε ότι, στις δυο τελευταίες δεκαετίες έχουμε ήδη κάποια νέα μουσικά στυλ, που με αφετηρία το Hard Rock, στήριξαν τον ήχο τους αποκλειστικά  στο Overdrive και στο Distortion τουλάχιστον. Στυλ όπως είναι το Heavy Metal, Thrash, Power metal, Neoclassical, κλπ. το Overdrive και το Distortion είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του ήχου τους. 
   Σήμερα με την εξέλιξη της τεχνολογίας έχουμε πληθώρα από effects, που έχουν καταλάβει μια πολύ σημαντική θέση στη μουσική παραγωγή σε όλα τα είδη. Όπως επίσης και στον κινηματογράφο, που τα οπτικά Special effects θα έχαναν ένα μεγάλο μέρος από τη δυναμική και τη μαγεία τους χωρίς τα ηχητικά effects. 
   Στην αγορά λοιπόν, υπάρχει μεγάλη αφθονία (δεν έχουμε παράπονο) και ο όρος  έχει διευρυνθεί πάρα πολύ, αφού πλέον σε κάθε συσκευή  πολυεφφέ, εκτός από τα «γνωστά» effects, βλέπουμε τα τελευταία χρόνια να μπαίνουν για τα καλά στην ζωή μας και τα «virtual». Δηλαδή εικονικά μοντέλα ενισχυτών, προσομοιώσεις ηχείων, εικονικά μικρόφωνα λήψης του σήματος και όχι μόνο. Έχουμε επίσης συνθετικούς ήχους, δυνατότητα sampling και πολλές ακόμα δυνατότητες. Οι εταιρείες που τα κατασκευάζουν είναι πάρα πολλές και καμία από αυτές δεν θέλει να είναι έξω από το παιχνίδι, γι’ αυτό διαθέτουν πολύ μακρύ κατάλογο προϊόντων. Η ποιότητα πάντα διαφέρει ανάλογα με την εταιρεία, όπως διαφέρει και η τιμή. Σε γενικές γραμμές όμως η σχέση τιμής προς απόδοση είναι από πολύ καλή έως άριστη.

Μονάδες effects  για ηλεκτρική Κιθάρα 

(Νομίζω ότι θέλει λίγο ψάξιμο).
 

   Πιστεύω, ότι η  ηλεκτρική κιθάρα είναι η περισσότερο ευνοημένη σ’ αυτόν τον τομέα, γιατί σήμερα τα πάντα δουλεύουν γι’ αυτήν, κοντά σ’ αυτή έχουν ωφεληθεί το ηλεκτρικό μπάσο και η ακουστική κιθάρα, που τα τελευταία χρόνια οι εταιρείες  κατασκευάζουν effects, πιο εξειδικευμένα και προσαρμοσμένα ως προς τις συχνότητες του κάθε οργάνου ξεχωριστά. Κάτι που δεν γινόταν πριν. Παρακάτω βλέπουμε ενδεικτικά μερικά effects για Μπάσο.

Μονάδες effects  για το ηλεκτρικό Μπάσο.

   Όπως βλέπουμε λοιπόν, υπάρχουν τα πάντα και για το ηλεκτρικό Μπάσο. Κάθε μπασίστας μπορεί να δημιουργήσει ένα σύγχρονο και προσωπικό ήχο. Παράλληλα του δίνεται η δυνατότητα να ερευνήσει τον κόσμο του ήχου και να φτάσει ακόμα και στις πιο ακραίες στιγμές της φαντασίας του. 
   Από μια ηλεκτροακουστική κιθάρα δε ζητάμε να έχει ηλεκτρικό ήχο. Χρησιμοποιούμε κάποιους ηλεκτρομαγνήτες (πιεζοηλεκτρικούς ως επί το πλείστον) και προ-ενίσχυση για να δυναμώσουμε το σήμα της στο live. Ο σχεδιασμός αυτού του ηλεκτρικού συστήματος γίνεται με προοπτική να διατηρήσει η κιθάρα όσο γίνεται τον ήχο φυσικού οργάνου και ο πιεζοηλεκτρικός να πλησιάσει τον ήχο που μας δίνει η λήψη με μικρόφωνο. Το μικρόφωνο είναι απαραίτητο στο Studio. Στο live όμως η λήψη με το μικρόφωνο, έχει προβλήματα. Μας δίνει χαμηλό σήμα, έχουμε μικροφωνισμούς, κλπ. Κυρίως όταν έχουμε πολλά ηλεκτρικά όργανα, ηλεκτρικό μπάσο, ηλεκτρικές κιθάρες, συνθεσάιζερ, ντράμς, και τα «γκάζια» είναι πολλά, τότε είναι καλύτερα να χρησιμοποιήσουμε τον πιεζοηλεκτρικό, δηλαδή την ηλεκτροακουστική κιθάρα.  
   Προς αυτήν την κατεύθυνση πρωτίστως έχουν σχεδιαστεί τα effects για την ηλεκτροακουστική κιθάρα. Για να βελτιώσουν, ότι ο πιεζοηλεκτρικός μαγνήτης δεν μπορεί να αποδώσει. Και κατά δεύτερο λόγο βεβαίως, τα effects μπορούν να στολίσουν με κάποια ηχοχρώματα ή να δημιουργήσουν κάποια ατμόσφαιρα. Με αυτή τη φιλοσοφία πρέπει να αναζητάμε και να χρησιμοποιούμε όλα αυτά τα μαγικά πεταλάκια.
   Φυσικά και μπορούμε να κάνουμε ανατροπές και τίποτα δεν είναι συνταγή. Τίποτα δεν μπορεί να δεσμεύσει τη φαντασία μας. Κανείς δεν μπορεί να μας εμποδίσει την έρευνα και τον πειραματισμό. Για να φανούν όμως οι «διαφορές», πρέπει να υπάρχουν και οι «σταθερές».

Μονάδες effects  για Ακουστική Κιθάρα.

   Παλαιότερα (αν εξαιρέσουμε τα effects των Studios) τα πρώτα  effects σε μορφή πεντάλ που κατασκευάστηκαν, ήταν μόνο για την ηλεκτρική κιθάρα. Ακόμα και οι ενισχυτές κιθάρας εκτός από το EQ  είχαν ενσωματωμένα reverb (αντήχηση, βάθος) και vibrato. Σήμερα βέβαια, υπάρχουν ενισχυτές, που έχουν ακόμα περισσότερες δυνατότητες, όπως ενσωματωμένες συσκευές πολυεφφέ, έως και μοντέλα άλλων ενισχυτών με speaker simulator και όλα αυτά που ανέφερα παραπάνω.    
Για να συνοψίσουμε λοιπόν και να βάλουμε μία τάξη στα πράγματα, είναι καλύτερα να τα χωρίσουμε σε κατηγορίες.

1) Μονάδες  παραγωγής ενός  effect  σε μορφή «Πεντάλ».

   Σ’ αυτήν την κατηγορία κάθε συσκευή παράγει μόνο ένα effect πχ. παράγει μόνο Distortion ή μόνο Delay ή μόνο Chorus κλπ. Είναι συσκευές δαπέδου και τις συναντάμε σε μορφή πεντάλ. Είναι μεγάλος ο αριθμός των εταιριών που παράγουν αυτής της μορφής τα effects και καλύπτουν μια πολύ ευρεία γκάμα. Σχεδόν όλα τα effects, θα τα βρούμε σ’ αυτή τη μορφή. Άλλα είναι ψηφιακά, άλλα αναλογικά. Είναι πολύ εύχρηστα, όταν δεν συνδέσουμε πολλά  μαζί. Εάν όμως θελήσουμε να συνδέσουμε πάνω από 4-5 τότε αρχίζουν τα προβλήματα. Θα έχουμε αρκετά καλώδια, αρκετούς αντάπτορες, κατά συνέπεια αυξημένο θόρυβο, εκτός εάν χρησιμοποιήσουμε μπαταρίες. Πρέπει όμως να ξέρουμε, ότι κάποιες ψηφιακές συσκευές καταναλώνουν μια αλκαλική μπαταρία κάθε δύο-τρεις ώρες. Το μόνο θετικό είναι, ότι τουλάχιστον η μπαταρία έχει καλύτερο ρεύμα και δεν έχουμε θόρυβο. Κάτι ακόμα που κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα, όταν χρησιμοποιούμε τα πολλά πεντάλ, είναι ότι κάθε φορά που φτιάχνουμε έναν καινούριο συνδυασμό ήχων, χαλάμε τον προηγούμενο, μιας και δεν υπάρχει δυνατότητα αποθήκευσης σε  μνήμες. Πρέπει δηλ. να θυμόμαστε τους συνδυασμούς ήχων για κάθε τραγούδι, ή πως πετύχαμε κάποιον ήχο πριν από κάποιες ημέρες κλπ. Και όσο αυξάνεται ο αριθμός των πεντάλ τόσο πολλαπλασιάζεται η δυσκολία. Αλλά και το κόστος ανεβαίνει τόσο πολύ, που μας χτυπάει το καμπανάκι για άλλες λύσεις.
Η ποιότητα σ’ αυτήν την κατηγορία είναι καλή έως πολύ καλή αναλόγως το effect και την εταιρεία. Γι’ αυτό μερικά από αυτά τα πεντάλ θα τα δούμε σε συνδυασμό και με άλλες συσκευές να συμπληρώνουν τον ήχο και να είναι απαραίτητα σε επαγγελματίες αλλά ακόμα και σε κορυφαίους σολίστες.
Είναι συσκευές, που προορίζονται συνήθως για live παίξιμο, κάποιες όμως τις χρησιμοποιούμε και στο Studio,  όταν μάλιστα έχουν συμβάλει για να φτιάξουμε τον προσωπικό μας ήχο.

2) Μονάδες  παραγωγής ενός  effect  σε μορφή «Rack».

   Αυτή είναι μια άλλη κατηγορία ξεχωριστών μονάδων effects. Είναι επαγγελματικές συσκευές, και αυτές οι συσκευές παράγουν μόνο ένα effect. Τις συναντάμε στα Studios σε μορφή Rack. Είναι βιδωμένες δηλαδή πάνω σε μεταλλικές βάσεις δε μετακινούνται τόσο εύκολα, έχουν πολύ μεγαλύτερο βάρος και όγκο, έχουν την καλύτερη ποιότητα και φυσικά είναι πανάκριβες. 
   Ως επί το πλείστον είναι ψηφιακές συσκευές διαθέτουν οθόνη και μεγάλο αριθμό παραμέτρων, έτσι ώστε να υπάρχει λεπτομερή  ανάλυση στη ρύθμιση του ήχου. Διαθέτουν μεγάλη μνήμη και πολλές έτοιμες εργοστασιακές ρυθμίσεις. Φυσικά μπορούμε, εάν θέλουμε να  αλλάξουμε κάποιες ρυθμίσεις ή και να φτιάξουμε εξ’ ολοκλήρου  δικούς μας ήχους και να τους αποθηκεύσουμε σε κενές μνήμες που διαθέτει η συσκευή, χωρίς να σβήσουμε τους εργοστασιακούς.
   Όπως είπαμε λοιπόν είναι συσκευές Studio. Υπάρχει όμως περίπτωση να δούμε μεγάλα συγκροτήματα και πολύ γνωστούς κιθαρίστες να χρησιμοποιούν κάποιες από αυτές τις συσκευές και στα live, σε συνδυασμό με άλλα πεντάλ ή και πολυεφφέ δαπέδου.           
Οι παραγωγές τέτοιων live είναι πολύ ακριβές και όλα γίνονται με προοπτική να δημιουργηθούν οι ιδανικότερες συνθήκες για τον ήχο. Για παράδειγμα, στις παρακάτω φωτογραφίες βλέπουμε το σύστημα των effects σε μορφή Rack του Steve Vai . Θεωρώ ότι δεν είναι μόνο ένας εξαιρετικός κιθαρίστας, αλλά και από τους πιο ψαγμένους στο θέμα των effects.

Εδώ βλέπουμε τον εξοπλισμό του Steve Vai που χρησιμοποίησε στα live, στις περιοδείες του με τους G3
(Joe Satriani, Eric Johnson, Steve Vai)

Σ’ αυτή την φωτογραφία βλέπουμε τον εξοπλισμό του Steve Vai στις περιοδείες του με τους Whitesnake.

   Σκεφτείτε λοιπόν, ότι κάτι τέτοιο είναι αρκετά πολύπλοκο (και δεν υπολογίζω το κουβάλημα). Γιατί εδώ που τα λέμε στις μεγάλες αυτές παραγωγές οι κιθαρίστες δεν έχουν πρόβλημα για το πώς θα τα μεταφέρουν και πως θα τα συνδέσουν όλα αυτά. Αυτό είναι ευθύνη του συνεργείου και έμπειρων τεχνικών του ήχου. Γι’ αυτό λοιπόν, πρέπει να ξέρουμε, ότι εάν δεν έχουμε επαγγελματικό συνεργείο με πολύ καλό εξοπλισμό και έμπειρους μηχανικούς ήχου, (που συμβαίνει συχνά να μην έχουμε), τότε, όσο το φορτώνουμε το σύστημα, τόσο πιο δύσκολο γίνεται, τόσο για την ηχοληψία, όσο και για εμάς. Παρόλα αυτά, εάν τελικά αποφασίσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις συσκευές στο live, πρέπει μάλλον να συνδέσουμε μια ανεξάρτητη πεταλιέρα (Foot controller) όπως ακριβώς είδαμε στις παραπάνω φωτογραφίες, στο σύστημα του Steve Vai. Έτσι μας δίνεται η δυνατότητα μέσο MIDI να έχουμε τον έλεγχο αυτών των συσκευών. Έχουμε δηλ. προγραμματίσει εκ των προτέρων τους ήχους και τους συνδυασμούς που θα χρησιμοποιήσουμε στα κομμάτια μας και επάνω στη σκηνή απλώς επιλέγουμε. Χωρίς το Foot controller, όπως καταλαβαίνεται δεν είναι εύκολο από την θέση που παίζουμε να τρέχουμε πίσω στο Rack να προλάβουμε να κάνουμε την επόμενη ρύθμιση να θυμηθούμε ποιος είναι ο επόμενος συνδυασμός και να επιστρέψουμε στη θέση μας. Δηλαδή ένας αγώνας ταχύτητας και ταυτόχρονα άσκηση μνήμης. Έτσι λοιπόν με το Foot controller μετατρέπουμε το Rack κατά κάποιο τρόπο σε πολυεφφέ δαπέδου. Τι πρέπει να προσέξουμε.
   Επειδή το Foot (midi) controller μπορεί να είναι από άλλη εταιρία, θα πρέπει πριν τo αγοράσουμε, να προσέξουμε τις συμβατότητες των συσκευών μας. Στην περίπτωση που οι συσκευές τύπου Rack, που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε είναι μόνο μια ή δυο τότε και με ένα απλό ποδοδιακόπτη (Foot switch), που κοστίζει πολύ φθηνότερα μπορούμε να αλλάζουμε τους ήχους. Σαφώς με λιγότερες δυνατότητες από την midi πεταλιέρα, αλλά και έτσι μπορούμε να έχουμε καλό αποτέλεσμα.

Foot controllers MIDI

Απλοί Ποδοδιακόπτες

Μονός Ποδοδιακόπτης        /         Διπλός Ποδοδιακόπτης

 

3) Μονάδες  πολυεφφέ σε μορφή «Rack»

   Μια άλλη κατηγορία συσκευών σε μορφή Rack, είναι τα πολυεφφέ   
Είναι συσκευές που έχουν τη δυνατότητα να περιέχουν πολλά effects μαζί. Έτσι μπορούμε να συνδυάσουμε πχ. Reverb+Chorus+Delay και ότι άλλο μας αρέσει και όλο αυτόν το συνδυασμό να το σώσουμε στη μνήμη, σαν έναν ήχο με το δικό του όνομα. Αυτό μπορούμε να το επαναλάβουμε πολλές φορές μιας και υπάρχουν αρκετές θέσεις στη μνήμη για να αποθηκεύσουμε πολλούς δικούς μας συνδυασμούς.    
   Όπως έχω ήδη αναφέρει, οι συσκευές σε μορφή Rack προορίζονται συνήθως για χρήση στο Studio. Γι’ αυτό βλέπουμε άλλωστε, ότι κάποιες εταιρείες παράγουν την ίδια μονάδα και σε μορφή Rack για το Studio, αλλά και σε μορφή πολυεφφέ δαπέδου, που είναι πιο πρακτικό για το live, και είναι ακριβώς της ίδιας ποιότητας. Για τις υπόλοιπες συσκευές λοιπόν, που βγαίνουν μόνο σε Rack και θέλουμε να τις χρησιμοποιήσουμε στο live μπορούμε όπως είπαμε να συνδέσουμε  το midi Foot controller.

4)  Πολυεφφέ δαπέδου.

   Ίσως η πιο πρακτική αλλά και η πιο οικονομική λύση. Σ’ αυτήν την κατηγορία έχουμε όλα τα effects στα πόδια μας. Έχουμε λίγο βάρος, μικρό όγκο, έχουμε οθόνη, πολλές μνήμες και ενσωματωμένο Foot controller.Έχουμε επίσης τη δυνατότητα σύνδεσης και με άλλες συσκευές. Η ποιότητά τους είναι πολύ καλή έως εξαιρετική. Πάντοτε βέβαια αυτό έχει σχέση με την εταιρεία και τα χρήματα που δίνουμε, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι κατά κανόνα το ακριβότερο είναι και το καλύτερο ή το καλύτερο για εμάς.
   Γι’ αυτό πρέπει να ξέρουμε τι ζητάμε, τι μας προσφέρουν οι εταιρείες και πως να τα συγκρίνουμε όλα αυτά που από την τόση αφθονία, μας σαστίζουν, αλλά και μας παρασύρουν πολλές φορές σε έναν παθιασμένο καταναλωτισμό. Πώς μπορούμε να έχουμε σωστή κρίση;   

Μέχρις εδώ, έγινε μια αναφορά στα effects σε όλες τις μορφές που τα συναντάμε σήμερα. Στα επόμενα άρθρα λοιπόν θα μιλήσουμε πιο αναλυτικά, θα προτείνουμε λύσεις και θα μπούμε σε όλες αυτές τις λεπτομέρειες, που χρειάζεται να ξέρουμε για το τι είναι και το τι κάνει το κάθε effect. Έτσι θα γνωρίσουμε, τι από όλα αυτά ανήκει στις ανάγκες μας και τι είναι περιττό. Αυτό πιστεύω, ότι μπορεί να βοηθήσει στη  διαμόρφωση μιας συνείδησης, που τουλάχιστον να μην είναι καταναλωτική, εάν μπορέσει να βοηθήσει και τον ήχο σας ακόμη καλύτερα.
(Τέλος  1^ου  μέρους)

Μιχάλης Καραγιάννης
karagiannis@tar.gr