(με αφορμή τους «100 Μεγαλύτερους Έλληνες»)
Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς τη δίψα των ανθρώπων και των μέσων, για δημοσιότητα. Δεν υποστηρίζω πως η δημοσιότητα είναι κάτι το αμελητέο, αλλά, στο βωμό της είναι γνωστό πως συντελούνται ακόμα και ηθικά εγκλήματα. Το δημόσιο πρόσωπο είναι το ψωμί των ΜΜΕ...
Η δημοσιότητα, κάνει να ξεχωρίζει ένα πρόσωπο από την αγέλη· το καθιστά από μόνο του σημαίνον και αναγνωρίσιμο, προβεβλημένο σε ό,τι πει και ό,τι κάνει. Τα φώτα όλα επάνω του και τίποτα δεν είναι απαρατήρητο. Η εποχή των ΜΜΕ περιέχει αυτονόητα τη δημοσιότητα στα πρόσωπα, έστω και σ’ εκείνα που δεν υπάρχει κανένας λόγος να λιβανίζονται. Η τηλεόραση (και οι κανόνες λειτουργίας της), έχει δομηθεί (και λειτουργεί) πάνω σ’ αυτή την λογική-την αντίληψη: της προβολής προσώπων, γεγονότων, που διαθέτουν αυτό το γκελ και από τη φωτεινότητα που εκπέμπουν προς τον κόσμο.
Όλες αυτές οι σκέψεις είναι συγχρόνως και προβληματισμοί, μέσα σε μία εποχή που -επαναλαμβάνω- διαμορφώθηκε ήδη για να θρέψει και να θραφεί από τα δημόσια πρόσωπα· από τα προβεβλημένα.
Ετούτες τις μέρες είμαι κι εγώ θεατής των 100 προσωπικοτήτων που έχουν επιλεγεί από τον κόσμο (από τους ακροατές και θεατές) του Sky. Οι εκπομπές που ξεκαθαρίζουν, ώστε από τα 100, να επιλεγεί το ένα, (έχει οριστεί ως τελική ημερομηνία η 18 Μαΐου) έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον μεγάλου μέρους του τηλεοπτικού κοινού και το πράγμα συνεχίζεται.
Μέσα στα 100 πρόσωπα “που εσείς διαλέξατε” (όπως λέει το διαφημιστικό σποτάκι) υπάρχουν φιλόσοφοι-καλλιτέχνες-πολιτικοί-δικτάτορες-αθλητές, ένας αχταρμάς προσώπων και προσανατολισμών, τέτοιος, που να μη μπορώ να αντιληφθώ το βαθύτερο σκεπτικό μιας τέτοιας αναγκαιότητας που ξεχωρίζει (και θα συνεχίσει να το κάνει) τα πρόσωπα που ψηφίζει το κοινό.
Στον κατάλογο των 100 προσώπων θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ελλείψεις ή και αψυχολόγητες παρουσίες (βλέπε εκείνο το ακραίο του δικτάτορα Παπαδόπουλου) ωστόσο, ας το λάβουμε υπ’ όψη πως, σε μια ανοιχτή-λαϊκή ψηφοφορία, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βρούμε τις πιο αντιθετικές επιλογές. Γι αυτό και θα συναντήσουμε τον Ηράκλειτο, τον Αισχύλο, τον Ελύτη μαζί με τον Θοδωρή Ζαγοράκη!
Ας μη ξαφνιαζόμαστε. Ένα γεγονός, όταν θέλουμε να περιέχει κάτι σαν “ιστορική σημασία” δεν μπορεί, έτσι αφηρημένα να ορίζεται από ένα πρόχειρο δημοψήφισμα, ιδιαίτερα όταν ο “κριτής” (το κοινό) είναι εθισμένο από την εικονική πραγματικότητα που έχει επιβληθεί, χρόνια τώρα, από τα ΜΜΕ και την αναμφισβήτητη εξουσία που έχουν για να επιβάλουν στο συλλογικό υποσυνείδητο.
Ως τόσο, δεν επιθυμώ να εκτεθώ ως ισοπεδωτικός. Ανάμεσα στους 100, υπάρχουν αξιολογότατες προσωπικότητες και η πλειοψηφία καταμαρτυρά το ότι η ψηφοφορία δεν ήταν ό,τι χειρότερο (που συνήθως συμβαίνει στις περιπτώσεις).
Το θέμα είναι λοιπόν για το όφελος που υπάρχει στο να ξεχωρίσει, ο ένας “Μεγάλος Έλληνας” που ασφαλώς θα είναι o “μεγαλύτερος” από τους “μεγαλύτερους”. Αναζητώ το όφελος από έναν τέτοιο ιδιότυπο …διαγωνισμό. Ωραία, βρέθηκε άλλη μία ευκαιρία για να στηθούν αφιερώματα, βιογραφίες και ξεσκόνισμα των εγκυκλοπαιδικών μας γνώσεων. Το τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό κανάλι που είχε και την ιδέα (σε συνδυασμό με τον εκδοτικό και επιχειρηματικό οργανισμό που ανήκει) επωφελείται σε πολλές ώρες προγράμματος και σε διαφημίσεις.
Όμως, επιμένω, προς τι όλος αυτός ο θόρυβος που κίνησε 40.000 τηλεθεατές για να ψηφίσουν τους 100 Μεγάλους Έλληνες και ποιο το όφελος, εκτός από εκείνο του τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού καναλιού;
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, σε έναν πολιτισμό χιλιάδων χρόνων, αν θα επιλεγούν 100 άνθρωποι, μοιραία θα μείνουν απ’ έξω σημαντικές παρουσίες πνευματικών και άλλων προσωπικοτήτων που συνέβαλαν κατά πολύ στη διαμόρφωση του ελληνικού πολιτισμού.
Αν περάσουμε στο χώρο της μουσικής που μας απασχολεί περισσότερο θα παρατηρήσουμε τους “μεγάλους” που ξεχώρισαν από αυτή την ψηφοφορία. Αναφέρω τα ονόματα: Μαρία Κάλλας, Μάνος Λοΐζος, Στέλιος Καζαντζίδης, Δημήτρης Μητρόπουλος, Ελένη Μουζάλα, Νίκος Ξυλούρης, Βαγγέλης Παπαθανασίου, Βασίλης Τσιτσάνης, Μάνος Χατζιδάκις, Μάρκος Βαμβακάρης, Μίκης Θεοδωράκης. Καθ’ όλα άξια! Αυτονόητο πως το κάθε πρόσωπο η ίδια η ζωή και ο χρόνος το ξεχώρισε. Αυτονόητο συγχρόνως και το ότι υπάρχουν και πολλά άλλα που θα μπορούσαν να είναι μέσα στα 100. Τα περιέχει όλα αυτά το παιχνίδι. Διότι, παιχνίδι είναι μία τέτοια περίπτωση “ξεχωρίσματος” και θα έλεγα πως μπροστά σε έναν σπουδαίο πολιτισμό με τόσες σπουδαίες προσωπικότητες της Τέχνης, των γραμμάτων και της πολιτικής, το να επιχειρείται να βγουν κάποιοι “πρώτοι” αυτομάτως κινεί το ανακλαστικό της δικής μας επιφύλαξης απέναντι σε έναν ανούσιο πρωταθλητισμό, που δεν κάνει άλλο από το να χωρίζει τους “μεγάλους” από τους άλλους τους “μικρούς”· τους καλύτερους από τους άλλους, τους λιγότερο καλούς... Αλυσίδα πάνε οι σκέψεις, όχι όμως αυθαίρετα. Πάντα εξ’ άλλου ένας πρωταθλητισμός εμπεριείχε τον ανταγωνισμό, όσο κι αν ενίοτε το ονόμαζουν “ευγενή άμιλλα” ή ακόμα περισσότερο “ευ αγωνίζεσθαι”.
Όντως, και γω είμαι περίεργος για να δω το πώς και πόσο θα εξελιχθεί αυτός ο πρωταθλητισμός στις 18 Μαΐου. Ποιο θα είναι αυτό το “πρώτο” πρόσωπο, τι θα εκπροσωπεί, ποια τέχνη, ποια πολιτική, ποιο τομέα, ποια αντίληψη ζωής και άλλα πολλά. Καιρός είναι ν’ αρχίσουν να πέφτουν και στοιχήματα και να μοιάσει το όλο σκηνικό σε άλλου είδους ανταγωνισμό... Να μας φέρει κοντά σε ό,τι περιέχει την αγωνία της πρωτιάς· ένα είδος μιας ιδιότυπης αιχμαλωσίας μας μέσα σε λογικές μιας …Σούπερ Λίγκα που σε βγάζει έξω από κάθε τροχιά και σε φέρνει σε θέση να υποστηρίζεις, να τάσσεσαι υπέρ κάποιου· να φανατίζεσαι και να ξεχνάς πως αυτό είναι μια υπόθεση που έγινε με αγαθούς σκοπούς και δίχως ιδιοτέλεια.
Προσπαθώ να φανταστώ το ηθικό κόστος μιας τέτοιας λογικής αν θα δεχόμασταν να ξεχωρίσουμε τον “μεγαλύτερο” συνθέτη, τον “μεγαλύτερο” ερμηνευτή, τον “μεγαλύτερο” ποιητή, ζωγράφο, συγγραφέα. Θα δημιουργούσε ψύχωση μεταξύ των μελών των κοινωνιών και των ομάδων. Τα πνευματικά έργα δεν μετρώνται με ψήφους όπως και οι δημιουργοί τους. Δεν υπάρχει ούτε το καλύτερο, ούτε το μεγαλυτερότερο! Υπάρχει το διαφορετικό, το ειδικότερο, όχι όμως το μέτρο και το μέγεθος του μεγαλύτερου.
Ενα έργο τέχνης (και ας αναφερθούμε στα μουσικά έργα) δεν μπορεί να είναι “καλύτερο” και “μεγαλύτερο” από άλλα, γιατί από την σύλληψή του γράφτηκε με την μοναχική σκέψη και φαντασία του ίδιου του συνθέτη, όχι κατ’ ανάγκη για να βρεθεί μαζί και δίπλα σε άλλα για να τα ανταγωνιστήσει αλλά μονάχο του, για τον δικό του κρυφό ή φανερό λόγο. Μία άκρως ιδιωτική στιγμή του δημιουργού που αναζήτησε τη δική του γωνίτσα έκφρασης μέσα στον αχανή χώρο της κατάθεσης έργου, του καθενός από εμάς.
Μετά από όλα ετούτα, έρχονται οι μετρήσεις των “έξω από τα έργα”. Οι εταιρείες δίσκων μετρούν τις πωλήσεις και σχηματίζουν ένα μόρφωμα, μία βαρύτητα, μία αξία με βάση τις πωλήσεις. Το ίδιο και οι μετρήσεις των εισιτηρίων (σε συναυλίες, θέατρα και κινηματογράφους) και με βάση αυτά, ορίζουν την …αξία της παράστασης και των πρωταγωνιστών. Τα έχουμε πει πολλές φορές. Στην εποχή του ανταγωνισμού το παιχνίδι γίνεται σκληρό και τις περισσότερες φορές μας βγάζει έξω από τον προσανατολισμό να σκεφτούμε τα πνευματικά-πολιτιστικά αγαθά ως πηγή σκέψεων και ιδεών, και όχι ως ανταγωνιστικά προϊόντα. Το ίδιο και οι δημιουργοί αυτών των αγαθών. Το ραδιοτηλεοπτικό παιχνίδι τα βάζει όλα κάτω από το πρίσμα εμπορικής χρήσης προϊόντων. Και τα επανατοποθετεί στο συλλογικό υποσυνείδητο ως προϊόντα!
Κοντολογίς, αυτές είναι οι σκέψεις που κάνω γύρω από τέτοιου είδους “πρωτιές”. Θα έλεγα, να μας λείπουν. Δεν υπάρχουν περιθώρια να ταράζονται τα νερά με τέτοιου είδους ανταγωνισμούς που δεν μας πάνε πουθενά. Αντιλαμβάνομαι τους επί μέρους διαγωνισμούς. Εκεί καλούνται οι ενδιαφερόμενοι να παίξουν με όρους δεσμευτικούς που τους επιλέγουν και τους αναζητούν. Εδώ, στο παιχνίδι “Οι Μεγάλοι Έλληνες” που έστησε ο Sky και αναζητάει τους δημοφιλέστερους “όλων των εποχών” ανακατεύει τα χαρτιά και εμπλέκει τον Στέλιο Καζαντζίδη με τον Επίκουρο και τον Χατζιδάκι με τον Γιώργο Παπαδόπουλο, τον Άρη Βελουχιώτη με τον Αριστοτέλη Ωνάση. Σε έναν απίστευτο αχταρμά που είναι αδιέξοδος και εν τέλει, αντιαισθητικός.
Τι θα κερδίσουμε ως κοινωνία, πέρα από κάποια τηλεοπτικά αφιερώματα για τη ζωή και το έργο των “μεγαλύτερων”; Όχι, δεν είναι άνευ σημασίας αυτά τα μικρά αφιερώματα σ’ αυτά τα 100 πρόσωπα και δεν θα είμασταν ποτέ ενάντια σε μια τέτοια τηλεοπτική πρωτοβουλία. Το μετά από αυτό, έχει σημασία και ενοχλεί. Δηλαδή, ενοχλεί η έκθεση των πρωταγωνιστών σε αυτόν τον ανταγωνισμό με ψηφοφόρο το κοινό! Το όλο πράγμα, από την φύση του είναι διάτρητο, και ας μην αρχίσουμε να αναζητάμε τα ποιοτικά δειγματοληπτικά στοιχεία του κοινού που ψηφίζει και ό,τι άλλο υπάρχει γύρω από το θέμα...
Ας επαναλάβω πως ο Βαμβακάρης και η Μουζάλα είναι δύο οντότητες διαφορετικές μεταξύ τους, από άλλους πλανήτες και άλλη κουλτούρα. Μπορούν να σταθούν, ο καθένας από μόνος του, και να έχουν λειτουργούν ομαλά. Όταν τους ωθείς (χωρίς την θέλησή τους) στο ποιος από τους δύο είναι μεγαλύτερος-δημοφιλέστερος-καλύτερος-αναγνωρισιμότερος, εκεί, δημιουργείται το μπέρδεμα. Ο μπερντές με το Σεράι σε άρρηκτη σχέση. Όπως λέμε: τα αυγά με τα πασχάλια.
Ίσως επέμενα πολύ στο θέμα του θεάματος των “100 Μεγαλύτερων Ελλήνων” θέμα που απορροφά όλο και μεγαλύτερο θεαματικό κοινό της τηλεόρασης. Το γνωρίζω πως στην εποχή της εικόνας, είναι επόμενο όλα, ή σχεδόν όλα, να εντάσσονται στη λογική των απαιτήσεων του θεάματος. Τώρα, οι “100 Μεγαλύτεροι Έλληνες” είναι θέμα και θέαμα που το χειρίζονται τα ΜΜΕ και τα εκδοτικά συγκροτήματα που τα στηρίζουν. Ένας διαγωνισμός δημοφιλίας για το ποιος θα πρωτεύσει, δεν έχει κανένα νόημα. Μερικές φορές έρχεται και σε πλήρη αντίθεση με προσωπικές πορείες ανθρώπων που διένυσαν μια ολόκληρη ζωή, μια καριέρα, επιλέγοντας τη διακριτική απόσταση από τα φώτα της δημοσιότητας και -βεβαίως- τα υπέρμετρα και υπεροπτικά ΜΜΕ. Το παράδειγμα του Θανάση Βέγγου, του Μανόλη Ανδρόνικου, του Πύρρου Δήμα, Οδυσσέα Ελύτη, Στέλιου Καζαντζίδη, Κάρολου Κουν, Δημήτρη Χορν, που επέλεξαν να κρατούν αποστάσεις από την διασημότητα, τώρα βρίσκονται ανάμεσα στους υποψήφιους! Τώρα, αυτά τα πρόσωπα μπήκαν σε μία διαφορετική λογική, δίχως τη δική τους θέληση. Πρόσωπα που σήμερα ζουν, ο Βέγγος, ο Π. Δήμας, θα αναμετρηθούν στη δημοσιότητα και τη δημοφιλία επειδή το σύστημα επέλεξε να απασχολούν την κοινωνία, συμμετέχοντας σε πρωτιές και ασφαλώς (όταν θα φτάσει η στιγμή στις 18 Μαΐου) και σε λαμπρές νικηφόρες δεξιώσεις…
Νότης Μαυρουδής
mavroudis@tar.gr
(Φεβρουάριος 2009)
Επιμέλεια και επιλογή εικόνων Κ.Γρηγορέας
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: http://tar.gr/forum/viewtopic.php?p=4123#4123
