ΤΙ ΘΑ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΣΕ ΕΝΑΝ ΤΙΜΙΟ ΔΑΣΚΑΛΟ;
(Αρχάνες 2013, μια φιλόδοξη οπτική)
Προχωρώντας προς το σεμινάριό μας στις Αρχάνες, ετοιμαζόμαστε να μπούμε στο ειδικό κλίμα των θεμάτων που θα μας απασχολήσουν εκεί. Μια περιγραφή ίσως είναι χρήσιμη σε κάθε τίμιο δάσκαλο, και του την εμπιστεύομαι εδώ με κάποια λίγη γενναιοδωρία είναι η αλήθεια, θεωρώντας ότι η μεταλαμπάδευση αυτών που ένας κατόρθωσε είναι ηθική υποχρέωση στον χώρο που ζούμε. Παράλληλα, εκείνο που πρέπει κανείς να έχει συνεχώς κατά νου είναι πως αυτά τα θέματα λάμπουν και αποκτούν το πλούσιο περιεχόμενό τους μόνο μέσα στο βίωμα. Κάθε θεωρητική προσέγγιση μακριά απ’ αυτή την απαραίτητη λεπτομέρεια θα παραμένει λειψή κι ανάπηρη.
1. Η σύγχρονη καλλιτεχνική ζωή ως κύβος του Ρούμπικ. Το γιατί του σεμιναρίου στο περιβάλλον της “κρίσης”, ή Η παντοδυναμία μιας “Μουσικής οπτικής” προς τον κόσμο.
Γιατί το να εφεύρουμε τη δική μας λύση στον κύβο είναι απολύτως απαραίτητο. Το πρόσωπο χτίζεται και εδραιώνει τη σημασία του μέσα απ’ το ιδιωτικό ταξίδι. Ο δάσκαλος αφήνει τα τροχιοδεικτικά -στην περίπτωση που αρχικά τον εμπιστευόμαστε- αλλά η πορεία είναι δική μας. Πώς η “κρίση” αποδεικνύεται ένα επίπλαστο στοιχείο. Η βία της συλλαμβάνεται με άσφαιρα πυρά τη στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι αυτή “παίζει σε άλλο γήπεδο”. Τι σημαίνει Μουσικός και κάτω από ποιες συνθήκες ξεχνάμε το ιερό σχήμα που τον ντύνει, και την επαναστατική του οπτική προς τον κόσμο..
Εδώ θα τοποθετηθεί το βασικό θεωρητικό σχήμα που θα φωτίσει την πορεία μας στη συνέχεια. Οι εκτελεστές θα δοκιμάσουν τα έργα τους σ’ αυτό το περιβάλλον.
2. Η “ενορχήστρωση” στην κιθάρα και η μοναδικότητα της δακτυλοθεσίας. Το ηχόχρωμα ως μέσο και η πολυπλοκότητα του “καλού ήχου”, ή Αμηχανία ζωγράφου χωρίς παλέτα.
Μπαίνουμε στο πρώτο “πρακτικό” θέμα, χτίζοντας την ηχοχρωματική παλέτα που θα μας χρησιμεύσει στη συνέχεια στη σκηνοθεσία του έργου. Αυτό θα πρέπει να προηγηθεί, για να μπούμε στην “ορχηστρική οπτική”, παίρνοντας ταυτόχρονα μια πρώτη απόσταση από τις “δεδομένες” ερμηνείες..
Εδώ θα ζητηθεί απ’ τους εκτελεστές να παρουσιάσουν το έργο τους ομαδοποιώντας τα ηχοχρώματα, και αποσαφηνίζοντας τους ρόλους που θα παίξει ο κάθε “ηθοποιός” του έργου στη συνέχεια, κατά τη διαδικασία της “σκηνοθεσίας”.
3. Σκηνοθεσία του έργου – πυλώνες δομικής στήριξης ή Πώς να δυναμιτίσετε το copy-paste στην ερμηνεία. Στη ζωή, τι;
Εδώ θα αναζητήσουμε τις αναλογίες θεατρικού και μουσικού στησίματος και θα ορίσουμε τους βασικούς πυλώνες μιας στέρεας άποψης για το έργο. Πάνω σ’ αυτό το σίγουρο έδαφος θα σκηνοθετήσουμε ως έμπειροι πλέον σκηνοθέτες και όχι ως μαθητές. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι η αναγωγή αυτής της σκηνοθεσίας στη σκηνοθεσία της ίδιας μας της ζωής.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να σκηνοθετήσουν το έργο τους, χρησιμοποιώντας όλα τα επίπεδα ανάγνωσης που είναι ορατά στη δική μας ματιά..
4. Η “ενσυναίσθηση” και τρόποι να την συντηρήσουμε σε διάρκεια. Ασκήσεις.
Εδώ θα συζητήσουμε για την κρίσιμης σημασίας συναίσθηση του τι ακριβώς μας συμβαίνει τη στιγμή που παίζουμε και σε προέκταση κάθε στιγμή που ζούμε. Σε επίπεδο νοητικό, συναισθηματικό, σωματικό, ψυχικό. Παρότι ο βαθμός “ανοίγματος” κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικός, θα προταθούν, και θα εφαρμοσθούν μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, ασκήσεις για την εκλέπτυνση αυτής της ενσυναίσθησης.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να συνειδητοποιήσουν τα διαφορετικά επίπεδα συναίσθησης τη στιγμή που παίζουν το έργο τους μπροστά στο κοινό τους.
5. Όξυνση των αισθήσεων, και η ανάγκη μιας “ερωτικής” σχέσης με το όργανο και τον ακροατή.
Εδώ θα σκύψουμε πάνω από κάθε αίσθηση ξεχωριστά, απομονώνοντας κατά το δυνατόν τις υπόλοιπες, και θα δούμε σε τι βαθμό τις χρησιμοποιούμε στην πλήρη τους έκταση και δυνατότητα. Δεδομένου ότι μια εκτέλεση με βάθος περνά απαραιτήτως από τα αισθητήρια που κατ’ αρχήν έχουμε προς τον υλικό κόσμο γύρω μας, αυτή η όξυνση των αισθήσεων είναι σημαντική. Θα γίνουν ειδικές ασκήσεις σε αυτήν την κατεύθυνση.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να βρουν ηχητικές αντιστοιχίες (μέσα στα έργα τους) με τις προσλαμβάνουσες κάθε ξεχωριστής αίσθησης, και θα το δοκιμάσουν αν το επιθυμούν. Το αποτέλεσμα εδώ ίσως είναι εξαιρετικά πλούσιο για κάποιους, και μάλιστα μέσα στη συγκεκριμένη φύση που μας φιλοξενεί.
6. Η σωματική σχέση με την ύλη και η πνευματοποίησή της.
Εδώ θα αποδεχτούμε την ύλη που μας περιβάλλει και την ύλη που είμαστε, και θα δεχτούμε το νόμιμο της κάθε ηδονής μέσα απ’ αυτήν, όσο και μέσα απ’ το πνεύμα. Την ουδέτερη στάση απέναντι στο καλό και στο κακό εφόσον τα περιέχουμε ενδεχομένως ισομερώς, και την ευθύνη μας σαν άνθρωποι του πνεύματος να βρίσκουμε τρόπους μεταμόρφωσης αυτών των τάσεων σε κάτι διαρκές και πνευματικό.
7. Ηχείο της κιθάρας και ηχεία του σώματος – ηχείο της ψυχής; ή Το όργανο ως ψυχικό αντηχείο και το ηθικό βάρος της σχέσης μας μαζί του.
Εδώ θα ασχοληθούμε κυρίως με αυτό που λέμε ψυχικό αντηχείο, έχοντας την εκκίνησή μας στα ηχεία του οργάνου και του σώματος. Η σημασία αυτής της σχεδόν ποιητικής παραμέτρου θα αποκαλυφθεί κατά την προσπάθεια εφαρμογής της στα έργα. Σ’ αυτήν την περιοχή αποσαφηνίζεται και ενδυναμώνεται αυτό που λέμε “βλέμμα του σκηνοθέτη”.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να φωτίσουν τα έργα τους μ’ αυτήν τη σιβυλλική παράμετρο, που είναι η κύρια συνιστώσα της προσωπικής ερμηνείας. Εδώ λιγότερο μας ενδιαφέρει το “ορθόν” της εκτέλεσης και περισσότερο ο χαρακτήρας: ο τρόπος που το προσωπικό φίλτρο διηθεί τις λεπτομέρειες. Σημειώνω ότι το βιωματικό σκέλος αυτής της παραμέτρου μπορεί να είναι έως και “θεραπευτικό” για κάποιους από μας.
8. Μεταγραφές και “αυθεντικά” έργα ή Το πρώτο “πόσο μισώ τους εκδότες” σχόλιο. Δοκιμές μεταγραφών στην κιθάρα.
Εδώ θα ασχοληθούμε με την παραδοσιακή χρήση της κιθάρας ως φορέα έργων που έχουν γραφτεί για άλλα όργανα. Η γνώση και η εμπειρία είναι ασφαλώς κυρίαρχο στοιχείο, αλλά αν δεν ξεκινήσεις το ταξίδι με σαφήνεια στην πλοήγηση ποτέ δεν θα φτάσεις έστω σε ένα σημείο της διαδρομής.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να συμμετάσχουν στη μεταγραφή ενός απλού έργου ξεκινώντας από μηδενική βάση, αλλά κυρίως θα βοηθήσουν να αποσαφηνισθεί ο ειδικός τρόπος θέασης των προς μεταγραφή κειμένων, κρατώντας ένα “φτωχό” όργανο στην αγκαλιά (φτωχό κατά το “φτωχό θέατρο” του Γκροτόφσκι, που, ασφαλώς, καθόλου φτωχό δεν ήταν..) Ο συντονισμός μας με αυτό που είπαμε “ηχείο της ψυχής” (μια φαντασιακή, ιδανική για μας εκτέλεση) είναι το στοιχείο που θα βάλει την προσωπική σφραγίδα στις μεταγραφές.
9. Η τεχνική ως παράγωγο ή Γιατί ο Βαμβακάρης δεν χρειαζόταν δάσκαλο
Εδώ θα ασχοληθούμε με την καθόλου αυτονόητη παράμετρο της τεχνικής μας στο όργανο. Το να στηριχτούμε στις γνωστές μεθόδους είναι ασφαλώς ένας τρόπος εκκίνησης, λίγο όμως πριν τη μεταμόρφωση της κάμπιας σε πεταλούδα καλό είναι να δούμε την τεχνική ως προσωπικό στοίχημα με το εκάστοτε έργο και να τολμήσουμε μια επανεφεύρεσή της, κάθε φορά απ’ την αρχή. Πολύ περισσότερο, σοφή τακτική κρίνεται η κάθαρση από όποιες ευκολίες δυναμιτίζουν την παρθενικότητα της οπτικής μας προς το κείμενο. Για να προφυλαχθούμε απ’ την ομοιογενοποίηση μπαίνουμε στο έργο σαν αρχάριοι, και σαν τέτοιοι συνεχίζουμε έως ότου αποκρυσταλλωθούν οι προθέσεις, και το τι είδους “ηθοποιούς” θέλουμε για την παράσταση. Κάθε άλλη προσέγγιση θεωρείται απ’ αυτήν την σκοπιά ύποπτη.
Οι εκτελεστές θα κληθούν εδώ να εφεύρουν τη δική τους “μέθοδο” με βάση το έργο που παίζουν και να ανακαλύψουν τι μεταμορφώνει τις ευκολίες του δεξιοτέχνη σε εργαλείο εκφοράς του συγκεκριμένου κειμένου. Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ κάτι περισσότερο απ’ αυτό που το έργο από μόνο του απαιτεί.
10. Συνεργασία μεταξύ μουσικών – ένα πεδίο άσκησης ή Ο καλόγερος μπροστά στο αναλόγιο. Prima Vista – του θεού ή του διαβόλου;
Εδώ θα ασχοληθούμε με το πραγματικά δύσκολο θέμα της συνεργασίας μεταξύ μουσικών. Σκοπός μας δεν είναι να “σκηνοθετηθούν” κάποια έργα -αυτό θα ήταν μια μικρή φιλοδοξία. Σκοπός είναι η διερεύνηση της δυνατότητας των συμμετεχόντων να βρουν τον κοινό τόπο δυο διαφορετικών “βλεμμάτων” προς το έργο που προτίθενται να συν-σκηνοθετήσουν. Αυτό περιέχει το αυτονόητο αίτημα να συντεθούν δυο ψυχικές τάσεις, να βρεθεί στον βυθό μιας κατά το δυνατόν ψυχικής ουδετερότητας το σημείο όπου τα δυο πρόσωπα συμφωνούν. Από αυτό το σημείο θα γίνει η εκκίνηση της ανάγνωσης, κάτι καθόλου εύκολο όπως καταλαβαίνουμε όσοι στο προηγούμενο σεμινάριο δοκιμάσαμε να αγκαλιάσουμε τον διπλανό μας με εμπιστοσύνη, σαν να ήταν ο εαυτός μας.
Οι εκτελεστές εδώ θα κληθούν όχι απλά να παίξουν τα έργα τους κάτω απ’ την ασφαλή καθοδήγηση του “δασκάλου” αλλά να εκλεπτύνουν μια ικανότητα αντίληψης του τι σημαίνει η φράση που τους προτείνει ο συνεργάτης τους και την ετοιμότητά τους να απαντήσουν σε αυτήν με κάθε ειλικρίνεια απ’ την περιοχή του “μαζί”. Ειδικές ασκήσεις θα δοθούν γι’ αυτήν την “τεχνική της συνεργασίας”, που είναι άλλη απ’ αυτήν που προετοιμάζει κανείς στο κατά μόνας, όταν έχει την αποκλειστική ευθύνη της σκηνοθεσίας του έργου του. Παράλληλα θα διερευνηθεί η δυνατότητα βελτίωσης της εκ πρώτης όψεως ανάγνωσης, κάτω απ’ την οπτική της χρησιμότητάς της ως εργαλείου παρθενικής θέασης του έργου.
11. Το τρακ ως υπηρέτης και η ιερότητα της έκθεσης στο κοινό – δοκιμές στον εξομοιωτή, ή Η εκτέλεση ως αρρώστια και η εκτέλεση ως θεραπεία.
Εδώ θα συζητηθεί η λειτουργία του τρακ σαν υπηρέτη μιας ιερής θέασης του έργου, και όχι ως φορέα ψυχαναγκασμού. Η προσπάθεια θα συνοψίσει με διαφορετικό τρόπο θέματα που έχουν τεθεί τις προηγούμενες μέρες, τοποθετώντας τα σε πιο πρακτική βάση.
Οι εκτελεστές θα κληθούν να συμμετάσχουν σε ασκήσεις έκθεσης του έργου τους μπροστά στο βλέμμα των άλλων. Ερευνάται το ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι, και το εργαλείο εξομοίωσης θα προσπαθήσει να αναπαράγει τις συνθήκες ενός δύσκολου κοινού.
12. Οι πολλαπλές προσωπίδες της ερμηνείας και το διαρκές ερώτημα του Προσώπου κάτω απ’ τη μάσκα.
Εδώ θα συζητηθεί το θέμα των πολλαπλών προσωπίδων που αναγκαζόμαστε ως εκτελεστές να φορέσουμε κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης. Αυτό το παλίμψηστο προσώπων, που είναι ο μουσικός-ηθοποιός-σκηνοθέτης του έργου, θα είναι το μέλημά μας, μέσα σε ένα περιβάλλον που αναγκαστικά θα συμπεριλάβει στοιχεία μιας κάθαρσης από τα δεύτερα στοιχεία που κατά κανόνα κουβαλάμε στη ζωή μας, άρα και στην εκτέλεσή μας. Ποιό είναι τελικά το πρόσωπο που παίζει; Οι εκτελεστές θα κληθούν να απαντήσουν με διάφορους τρόπους σε αυτό το ερώτημα, που κατά τη γνώμη μου είναι καίριας σημασίας για την πορεία μας σαν μουσικοί στο πολύπλοκο σκηνικό μέσα στο οποίο αναπνέει και μάχεται η όποια καλλιτεχνική πράξη.
13. Η διδασκαλία ως επαναστατική πράξη και ο “θάνατος” του δασκάλου, ή Το οξύμωρο του πατρικού ρόλου σε μια απελευθερωτική εμπειρία.
Εδώ θα διερευνηθεί ο ρόλος του δασκάλου ως πατρική φιγούρα, παράλληλα με την υποχρέωσή του να αφήνει μπροστά του ελεύθερα πρόσωπα να τον προσπερνούν -ελεύθερα κυρίως απ’ το Εγώ τους. Το βάθος που αναπνέει αυτή η σχέση είναι τέτοιας θεραπευτικής εμβέλειας, ώστε να κάνει και την ευθύνη μεγάλη. Η σταδιακή απόσυρση της βαριάς σκιάς του είναι το πρώτο και το τελευταίο μέλημα του τίμιου δασκάλου. Ό,τι δόθηκε ως σπόρος ανθίζει σε καινούργιο έδαφος, με μη αναμενόμενα κάθε φορά αποτελέσματα. Η ανελευθερία του τελικού στόχου που θέτει ο δάσκαλος είναι δικό του και μόνο φάντασμα, εξ’ ου και η ανάγκη του “θανάτου του”. Κατ’ αυτό, ο καλός δάσκαλος διδάσκεται απ’ τους μαθητές, γιατί αυτοί κουβαλάνε μια αναπαρθενευμένη μεταλαμπάδευση της δικής του γνώσης, εμπειρίας και αίσθησης, αλλά μαζί και μια αγαπητική σχέση, μέσω της οποίας μόνο μπορεί να επιστραφεί αυτή η πολύτιμη δωρεά.Στις παρενθέσεις αυτού του θέματος θα ξανατεθούν οι βασικές αρχές που μας απασχόλησαν στη διάρκεια του σεμιναρίου μας, για να διαφανεί η ροή ανάπτυξης αυτού του ακριβού δέντρου που λέγεται νέος μουσικός.
Οι εκτελεστές εδώ καλούνται να παρουσιάσουν τα έργα τους επιλέγοντας μόνοι τους το εργαλείο ανάγνωσης και σκηνοθεσίας. Για την λειτουργική ανάγκη, θα γίνει μια ανακεφαλαίωση των προηγουμένων.
14. Το σπίτι του κιθαριστή – οδηγός επιβίωσης ή Πώς εξημερώνεται ένας κάφρος.
Ο παραπάνω νέος μουσικός θα έχει να αντιμετωπίσει το κλίμα της συντεχνίας ή να το αγνοήσει. Το σε τι βαθμό περιέχει ο ίδιος αυτό το κλίμα είναι το κρίσιμο σημείο. Ο “κάφρος” που είναι να εξημερωθεί πιθανότατα βρίσκεται μέσα μας. Όμως ο κυματισμός ανάμεσα στην αυτοσυναίσθηση και στη μαχητική στάση που προφυλάσσει το πρόσωπό μας είναι μια περιπέτεια ζωής. Όπως θα έλεγε ένας σοφός αν τον βρίσκαμε: “Γίνε ο ίδιος η αλλαγή που επιθυμείς για τον κόσμο.” Δεν είναι τόσο απλό…
Οι εκτελεστές εδώ καλούνται να υπογραμμίσουν στοιχεία της ερμηνείας τους που θεωρούν πρωτογενή και να τα υπερασπίσουν απ’ τους αυτοματισμούς ανάγνωσης που προτείνει το όργανο μέσα στην ιστορία του.
15. Μουσική – δώρο ή εμπόρευμα; -παρότι ο μουσικός, σε πείσμα των ειδικών, διαθέτει ακόμα στομάχι.
Ερευνάται αν ο μουσικός είναι καλόγερος ή κοσμοκαλόγερος. Σε επίπεδο υγιούς ανταπόδοσης, δεν γίνεται να προσφέρεις χωρίς να παίρνεις με σαφήνεια έστω και την ικανοποίηση της προσφοράς. Όμως αυτό είναι θέμα εκλέπτυνσης της ευαίσθητης μεμβράνης μας, συναίσθησης του σε τι συχνότητα φωτός εγγράφει το φιλμ του μυαλού μας. Αυτή η τελική τοποθέτηση μας ξαναφέρνει στην αρχή της πρώτης μέρας, όταν ερευνούσαμε τη σημασία της μουσικής πράξης μέσα στη ζωή. Τα δυο σημεία του κύκλου συναντώνται και διεκδικούν την πλήρη θέαση της ροής των ποιοτήτων μας μέσα στον κόσμο. Σ’ αυτό το σημείο νοηματοδοτείται κάθε φαινομενικά ασήμαντη προσπάθειά μας.
Εδώ οι εκτελεστές καλούνται να ετοιμάσουν ένα “δώρο” προς το κοινό τους, ένα έργο ή απόσπασμα έργου που να δηλώνει καίρια σημεία του μοναδικού Προσώπου τους. Αυτό το τελικό δώρο θα μεταφερθεί την Κυριακή στον φυσικό του χώρο, κατά τη διάρκεια της συναυλίας μας.
Γιώργος Μουλουδάκης
20 Ιουνίου 2013
http://yorgosmouloudakis.wordpress.com/
