LORQUIANA - LA BUSQUEDA
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ (Β' μέρος)
ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ
Δύο ήταν οι ημερομηνίες που, μέσα στα χρόνια του μεσοπολέμου, σημάδεψαν ανεξίτηλα τη ροή των πολιτισμικών πραγμάτων στην Ισπανία.
Η αφίσα του περίφημου διαγωνισμού
ΤΟ CONCURSO DEL CANTE JONDO
Το 1922, στη Γρανάδα, γενέτειρα του Φεδερίκο αλλά και του Don Manuel de Falla, λαμβάνει χώρα ο πρώτος διεθνής διαγωνισμός Cante Jondo, δηλαδή του Βαθέος Τραγουδιού, απόηχου του πανάρχαιου μυστικού, τελετουργικού θρήνου με ρίζες στα αρχαϊκά Μυστήρια και την Διονυσιακή τελετουργία έκστασης σαν προοίμιο κάθαρσης μέχρι την τελική φώτιση των μυούμενων!... Ένα δυσπρόσιτο άκουσμα στα αυτιά των αμύητων, που μέχρι τότε το θεωρούσαν κοινωνικά, μουσικά και πολιτισμικά απορριπτέο!
Χάρις στην αμέμπτου ηθικής φυσιογνωμία του μεγάλου Γραναδίνου μουσουργού Manuel de Falla, εξασφαλίστηκε η άδεια από τις Δημοτικές αρχές για την οργάνωση αυτού του μεγάλου γεγονότος.
Στα χρονικά του διαγωνισμού αναφέρεται ο “Tio” Diego Bermudez “ Tenazas”, ένας απλός αγρότης από τα περίχωρα της Γρανάδα, που, έφτασε περπατώντας(!) στην πόλη, ανέβηκε στο βάθρο με τη σειρά του, τραγούδησε πολλά(?) άγνωστα είδη siguiriyas, παρέλαβε το πρώτο βραβείο από μια άναυδη κριτική επιτροπή, (8.500 pesetas), και επέστρεψε στο χωριό του, άγνωστος μεταξύ αγνώστων!!
Με το όνομά του να γίνεται σύντομα πασίγνωστο, ηχογραφεί σε δίσκους, αλλά φεύγει από την ζωή έναν χρόνο αργότερα!!
Ο ποιητής, μιλώντας σε έναν κύκλο λογοτεχνών
Η quite de la mariposa, του ριψοκίνδυνου Marcial Lalanda
.
Συλλεκτική φωτο. της πρώτης βραδιάς του διεθνούς διαγωνισμού Κάντε Χόντο στη Γρανάδα.
Η ΔΙΑΛΕΞΗ.
Η πολυσημία ενός κειμένου αποτελεί ένα μάλλον σύνηθες φαινόμενο για έναν συγγραφέα δόκιμο περί τα γράμματα. Όταν νοήματα κρύβονται ανάμεσα στις γραμμές, όπως λένε, οι λέξεις έχουν μια διαφορετική σημαντική από το σημαίνον.
Η ιστορική διάλεξη που έδωσε ο Φεδερίκο το 1930 στο Μπουένος Άιρες που τον λάτρευε, όπως βέβαια και η ευρύτερη Ισπανόφωνη Νότια Αμερική, ήταν μια από αυτές.
Λέξη –κλειδί, οπωσδήποτε, είναι το duende, που στα απλά καστιλλιάνικα σημαίνει στοιχειό, δαιμόνιο, ( από το δαήμων, δηλαδή, μυστηριακά, βαθύς γνώστης). Η ετυμολογία από την αρχαιοελληνική ήταν προφανώς γνωστή στον Φεδερίκο, ο οποίος όμως, πάνω ακριβώς στην λαϊκή έκφραση, της προσδίδει τον πραγματικό της χαρακτήρα, δηλαδή αυτόν της « μαύρης δύναμης», του «μαύρου ήχου», αυτού που συνεπαίρνει το είναι κάθε ύπαρξης, και το πετά ανήμπορο στον στρόβιλο του Maelstrom της μυστηριακής μυσταγωγίας!
Έτσι, ότι κι αν είσαι, είτε απλός άνθρωπος του λαού είτε γνωστός καλλιτέχνης, θα νοιώσεις την ίδια συγκίνηση ακούγοντας μαυρους ήχους. (sonidos negros) Από την siguiriya του Manuel Torres, την Debla του Lebrijano, το Nocturno del Generalife παιγμένο από τον Falla, το Dies irae από το Μοτσαρτικό Ρέκβιεμ, η το Capriccio Diabolico του Niccolo Paganini, το ρίγος του duende θα το αισθανθείς μέχρι το τελευταίο κύτταρό σου !
Η ΤΡΙΣΗΜΙΑ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΡΚΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ.
Ο Γραναδίνος ποιητής, αν κάποιος ερευνήσει τις γνώσεις, τις σπουδές, τις προγονικές ρίζες του αλλά και την πολύ ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή του, μοιρασμένης ανάμεσα στο θρόισμα των κυπαρισσιών του Σακρομόντε, της ήσυχης ροής του νερού στα πανέμορφα μικρά συντριβάνια του κάστρου της Αλάμπρα, και των κομψότατων azulejos (των εφυαλωμένων πλακιδίων), θα εννοήσει βαθμιαία την σχέση του λογοτέχνη-ποιητή-δραματουργού- μουσικού με την συμπαντική Τρισημία.
Ακριβώς σαν ένα πελώριο μουσικό μέτρο των ¾, η παραπάνω τρισημία μπορεί να γίνει αποκαλυπτικά εμφανής στον προσεκτικό αναγνώστη-ερευνητή.
Ο ιερός αριθμός ‘3’ ορίζει πρώτα απ όλα την, επί μιας ευθείας αναλογία του μέσου και άκρου Λόγου, ενός ευθύγραμμου τμήματος Α, Β, Γ, που τα τμήματα ΑΒ και ΒΓ δημιουργούν την αναλογία ΑΒ/ΒΓ= ΑΓ/ΑΒ, σχέση που οδηγεί μονοσήμαντα στο μυστικό της ομορφιάς στη Φύση, δηλαδή την Χρυσή Τομή, και την προκύπτουσα αριθμητική ακολουθία Fibonacci!
Ας δούμε όμως που θα συναντήσουμε την τρισημία στο Λορκικό έργο....Με λίγα λόγια, θα την βρούμε τόσο στην ποίηση όσο και στην μουσική του;
Ακολουθώντας έτσι το πνεύμα και την σημασία της διάλεξης του Φεδερίκο για το Ντουέντε, διαπιστώνουμε αμέσως την άποψή του πάνω στο πως, και με ποιους Τρεις τρόπους ο Άνθρωπος δέχεται την Θεία Έμπνευση:
Με την έλευση του Αγγέλου
Με την έλευση της Μούσας, και
Με την έλευση του Ντουέντε.
Και αν θελήσουμε να το δούμε και πιο «γεωμετρικά» θα καταλήγαμε στην Θεία Αναλογία Μέσου και Άκρου Λόγου, δηλ.
ΑΓΓΕΛΟΣ -------------ΝΤΟΥΕΝΤΕ-----ΜΟΥΣΑ
Α----------------------------------Β------------------Γ
Με το Ντουέντε, φυσικά, στη θέση Β, που καθορίζει την αναλογία της ομορφιάς στην Τέχνη.
Xωρίς να θέλω να σας κουράσω, φίλοι αναγνώστες, δεν νομίζω πως θα μπορούσατε ποτέ να συναντήσετε ένα παρόμοιο μανιφέστο Αισθητικής τόσο βαθύνοο και τόσο ξεκάθαρο.
Όπου το κυρίαρχο Ντουέντε καθορίζει τον Λόγο!
Ας δούμε όμως πως καθορίζει την έλευση του Αγγέλου ο ίδιος ο ποιητής στο κείμενο της διάλεξής του:
“…O Aγγελος μπορεί να θαμπώσει αλλά δεν καταφέρνει τίποτε περισσότερο από το να πετάξει ανάλαφρα πάνω απ’το κεφάλι του ανθρώπου. Σκορπίζει τη χάρη του, κι’ο άνθρωπος, χωρίς καμμιά σχεδόν προσπάθεια δημιουργεί, αγαπιέται, χορεύει...”
Τι τέλεια περιγραφή της πρώτης έμπνευσης—μύησης για τον δεκτικό άνθρωπο που θα απολαύσει, για παράδειγμα, την ‘ Fur Elise’, ή τις ‘Αναμνήσεις από την Αλάμπρα’, η τα βαλσάκια των Στράους...
Όσο για την λειτουργία της Μούσας:
« ... Η Μούσα υπαγορεύει και, που και που εμπνέει. Τα όσα μπορεί είναι σχετικά λίγα γιατί ...εξαντλείται τόσο γρήγορα!
Οι ποιητές που εμπνέονται από αυτήν, ακούν φωνές που έρχονται από αυτή την Μούσα που μπορεί και να τους ενθαρρύνει αλλά καμιά φορά και να τους καταβροχθίσει! ...
Η Μούσα εμπνέει την εξυπνάδα και φέρνει μαζί της τοπία με κολόνες και μια ψεύτικη γεύση δάφνης...επικίνδυνης για τον ποιητή, που τον στήνει σε ένα θρόνο στημένο σε κοφτερές άκρες, κάνοντάς τον να ξεχνά ότι εκεί που κάθεται, μπορεί να τον κατασπαράξουν οι τερμίτες...»
« ....Ο Άγγελος και η Μούσα έρχονται απ’έξω...», συνεχίζει ο ποιητής. «...Ο Άγγελος χαρίζει ακτινοβολία, η Μούσα δίνει μορφές.... Ο ποιητής δέχεται τα καλούπια έτοιμα, καθισμένος ανάμεσα στους θάμνους της δάφνης του...!»
Και το Ντουέντε;
«...Το ντουέντε πρέπει να ξυπνάει μέσα στα ίδια τα κύτταρα του αίματος...η αληθινή μάχη είναι με το ντουέντε....είτε με την αγριάδα του ερημίτη είτε με την κρυφή φωνή του μυστικιστή...αν θέλει κανείς, μπορεί να φτάσει τον Θεό...»
«...Για να βρούμε το ντουέντε...δεν υπάρχει ούτε χάρτης ούτε σωστοί τρόποι....ξέρουμε ότι καίει το αίμα σαν κοπανιστό γυαλί, πως εξαντλεί, πως σβήνει την γλυκιά γεωμετρία που μάθαμε...»
«...Οι μεγάλοι Ισπανοί καλλιτέχνες, είτε χορεύουν, είτε παίζουν κιθάρα, είτε τραγουδούν, ξέρουν καλά πως χωρίς τον ερχομό του ντουέντε δεν υπάρχει αληθινή συγκίνηση.. Πολλοί μπορούν, αν θέλουν να ξεγελάσουν ένα ακροατήριο πως φλέγονται απ αυτό..... αλλά αργά ή γρήγορα η απάτη θα ξεσκεπαστεί, και το ντουέντε θα το βάλει στα πόδια...»
Η ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΤΑΒΕΡΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ.
Το θρυλικό « Κορίτσι με τις Χτένες» (Pastora Pavon)
Eέχοντας ο Φεδερίκο, στην πορεία της διάλεξής του, αναλύσει την άποψή του για την τρισημία της θείας έμπνευσης, προχωρά στην περιγραφή μιας juerga, μιας κλειστής δηλαδή συγκέντρωσης με λίγους αλλά εκλεκτούς συμμετέχοντες, σε μια μικρή ταβέρνα όπου, κοινή επιθυμία είναι η έλευση του μαγικού, μυστηριακού δαιμονίου, της εκστασιακής εσωτερικής συγκίνησης στην ιερουργία της τέχνης του Βαθέος Φλαμένκο!
Εδώ ο Γραναδίνος ποιητής παρουσιάζει ορισμένα από τα πρόσωπα των συμμετεχόντων, τις αντιδράσεις τους, το προφίλ τους, αλλά κύρια, τους συμβολισμούς που υπάρχουν πίσω από αυτούς
«...Ανάμεσα σε αυτούς που την άκουγαν, βρισκόταν και ο Ιγκνάθιο Εσπελέτα, ωραίος σαν ρωμαϊκή χελώνα, που όταν κάποτε τον ρώτησαν: «Πως γίνεται και δεν εργάζεσαι ποτέ;», αυτός, με χαμόγελο αντάξιο του μακάριου βασιλιά της Ταρτησσού Αργανθόνιο, απαντούσε...Γιατί η πατρίδα μου είναι το Κάντιθ!!...»
Ο συμβολισμός του Φεδερίκο είναι σαφέστατος και αναφέρεται στην προϊστορική Ταρτησσό, την ευρύτερη περιοχή στο Δέλτα του ποταμού Γουαδαλκιβίρ, καταπράσινη, γεμάτη ελιές και πορτοκαλεώνες, μεγάλο εμπορικό άξονα δια μέσου των ποταμών που έφθαναν μέχρι την Γρανάδα.....Και βέβαια, το ανατολικό της άκρο ήταν τα αρχαία Γάδειρα, (Gades, Cadiz, etc.) όπου υπήρχε και Ναός του Ηρακλή.
Και βέβαια, ο Αργανθόνιο αναφέρεται σαν ο τελευταίος βασιλιάς της Ταρτησσού, τον 6ο π.Χ. αιώνα., μια μυθική φυσιογνωμία που αντικατοπτρίζει την ευμάρεια, την ευτυχία, κοντολογής την ύπαρξη του Αγγέλου!
Αλλά οι συμβολισμοί δεν τελειώνουν εδώ....
«....Ήταν εκεί και η Ελοΐσα, η φλογερή αριστοκρατική πόρνη της Σεβίλλης, άμεση απόγονος της Σολεδάδ Βάργκας που το 1830 αρνήθηκε να παντρευτεί έναν Ρότσιλδ γιατί στις φλέβες του έτρεχε αίμα κατώτερο απ’το δικό της....»
Και η Ελοίσα, βέβαια, ανάμεσα στους μύστες παριστάμενους, εκπροσωπεί την βαθειά Ανδαλουσιάνικη παράδοση του Ταρτεσσικού υψηλού πολιτισμού, σαν άλλη Dama του Elche, ενδεδυμένης με την τιάρα παρόμοιας αυτής μιας πριγκίπισσας των Τρώων!
La Dama de Elche…..Ελληνική καλλονή
«...Ήτανε κι’ οι Floridas, που πολλοί τους νόμιζαν χασάπηδες ενώ στην πραγματικότητα είναι αρχαίοι ιερείς που συνεχίζουν να θυσιάζουν ταύρους στον Γηρυόνη....»
Και βέβαια, η αναφορά του Φεδερίκο στον Γηρυόνη, τον μυθικό πρώτο βασιλιά της Ταρτησσού, που αποτέλεσε τον στόχο του δέκατου Ηράκλειου Άθλου, δίνει το απαιτούμενο βάθος στο φόντο της ιερής Διονυσιακής τέχνης που απλώθηκε από την Αιγηίδα μέχρι τα απώτατα σημεία της Ιβηρικής!
Και ενώ ο mainstream μύθος επιμένει πως ο δέκατος άθλος του ημίθεου Ηρακλή ήταν να σκοτώσει τον Γηρυόνη και να φέρει πίσω τα βόδια(!) που εκείνος φύλαγε, η ίδια η προιστορία διαψεύδει τον μύθο, εφ όσον τα βόδια του Γηρυόνη δεν ήσαν παρά οι ιεροί Ταρτεσσιανοί ταύροι, προαιώνιο σύμβολο στην Ιβηρική, από την εποχή των Ατλάντων και τις απεικονίσεις τους στα σπήλαια της Αλταμίρα ( 30000-10000 π.Χ), που στη θέα τους ο μέγας Πικάσσο αναφώνησε «...Παρατάω τα πινέλα μου!...», δείγμα δύναμης και ανωτέρου Γήινου πνεύματος, μέχρι την βαθειά ριζωμένη παράδοση της Ταυρομαχίας.
(Πόσο γελοίο, το λιγότερο, στ’ αλήθεια, να οραματιζόμαστε έναν ημίθεο σαν τον Ηρακλή να...σέρνει ένα κοπάδι από βόδια απ’τον Ατλαντικό μέχρι την Αιγηίδα!!!)
«....Και, πάρα δίπλα, να υπάρχει η σιωπηλή, επιβλητική μορφή του Δον Πάμπλο Μουρούμπε, πού’τρεφε ταύρους, με ένα πρόσωπο σα μάσκα της Κρήτης..»
Να λοιπόν πως ο Φεδερίκο συνδέει άμεσα τα ιερά Μινωικά Ταυροκαθάψια με τους μοναδικούς ταύρους, Miura και Ayala, αυτά τα θεϊκά ζώα, μέγιστης νοημοσύνης και δύναμης. Που αποτελούν μέχρι και σήμερα το landmark της Ανδαλουσίας…
«......Kάποιος τότε απο την ομήγυρη αναφωνεί περιπαικτικά.. « Βίβα Παρί», σαν νά θελε να πει: « Εδώ δεν θέλουμε κόλπα και δεξιοτεχνίες! Εδώ ζητάμε το γνήσιο..»
« ....Μόλις τ’άκουσε ‘Το Κορίτσι με τις χτένες’, τινάχτηκε σαν δαιμονισμένη, σαν τσακισμένη μοιρολογήτρα του Μεσαίωνα, κατάπιε μονορρούφι μια γεμάτη κούπα καθάγια, ένα κρασί από νερό φωτιάς και κάθισε ξανά να τραγουδήσει Alegrias, Bulerias, χωρίς φωνή, χωρίς ανάσα...... με το λαιμό να καίει σαν ηφαίστειο, αλλά.... με ντουέντε.....γιατί ήξερε πως καθισμένοι γύρω άκουγαν οι εκλεκτοί, που ζητούσαν όχι τη μορφή, μα το μεδούλι της τέχνης της ...»
«....Όλες οι Τέχνες μπορούν νάχουν Ντουέντε, το πεδίο όμως είναι πιο πλούσιο στη μουσική,στο χορό και στην ποίηση που απαγγέλλεται, γιατί απαιτούν για ερμηνευτή ένα σώμα ζωντανό....».
* * * * * * * * * * * * * * *
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ:
 |
LORQUIANA -1ο μέρος: ΤΑ ΣΟΝΕΤΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΕΡΩΤΑ (Του Στάθη Γαλάτη) |
Στάθης Γαλάτης
egalat@tee.gr
Αύγουστος 2020
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
